II. PRAWO LITURGICZNE
WŁADZA USTAWODAWCZA
Z HISTORII PRAWODAWSTWA LITURGICZNEGO
Prawo ustalania form obrzędowych w diecezji zawsze należało do biskupa. Jednak biskupi, w organizowaniu liturgii, zawsze uznawali nadrzędne prawo biskupa Rzymu. Dla prowincji kościelnych przepisy ustanawiały synody biskupów.
s. 41
PRAWO LITURGICZNE A KONSTYTUCJA O LITURGII
Papież z racji swego urzędu ma najwyższa, pełną, bezpośrednią i powszechną władzę w Kościele (KPK, kan 331; KK 22). Do papieża jako najwyższego prawodawcy, należy „kierowanie liturgią w całym Kościele, wydawanie ksiąg liturgicznych i potwierdzanie ich przekładów na języki narodowe, oraz czuwanie nad tym, by zarządzenia liturgiczne były wiernie przestrzegane” (KPK 838 § 2).
Najwyższe prawo Stolicy Apostolskiej wynika z samej natury liturgii, którą wykonuje się w imieniu Chrystusa i Kościoła z ich polecenia. Łączy się to także z nauką o Mistycznym Ciele Chrystusa i karnością kościelną. Treść modlitw musi się zgadzać z dogmatami wiary. Stróżem wiary jest papież, któremu w osobie św. Piotra Chrystus przekazał władzę nieomylnego urzędu nauczycielskiego.
W odnowionej liturgii aktem swojej najwyższej władzy papieża były między innymi Konstytucje apostolskie wydawane po Soborze w związku z publikacją ksiąg liturgicznych, wprowadzających jakieś istotne zmiany w strukturze obrzędów. Były to np.: konstytucja apostolska papieża Pawła VI Pontificalis Romani recognitio, wprowadzająca odnowione obrzędy święceń diakona, prezbitera i biskupa, z 18 VI 1968 r.; konstytucja apostolska Missale Romanum promulgująca nowe wydanie Mszału Rzymskiego, z 3 IV 1969 r.; konstytucja apostolska Laudis canticum ogłaszająca posoborową księgę Liturgii Godzin, z 1 XI 1970 r.; konstytucja apostolska Divinae consortium naturae wydana w związku z odnową liturgii bierzmowania, z 15 VIII 1971 r.; konstytucja apostolska Sacram unctionem infirmorum ogłaszająca odnowione obrzędy sakramentu namaszczenia chorych z 30 I 1972 roku.
Papież wydaje stosowne dokumenty dotyczące spraw liturgicznych, jak reskrypt, bulla, breve, motu proprio, encyklika, albo działa przez odpowiednie urzędy.
Przede wszystkim chodzi o Kongregację Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, istniejącą pod tą nazwą od 28 VI 1988 r. Działa ona w imieniu i mocą autorytetu Stolicy Apostolskiej, do której należy zarządzanie liturgią Kościoła powszechnego, wydawanie ksiąg liturgicznych, zatwierdzanie ich przekładów na języki nowożytne, dokonane staraniem Konferencji Episkopatów poszczególnych krajów lub regionów. Kongregacja działa we współpracy z Kongregacją Nauki Wiary w sprawach dotyczących jej kompetencji.
s. 43-44
LITURGIA RZYMSKA OD IV DO VIII W.
Liturgia rzymska tak się wówczas rozwijała, że Grzegorz Wielki musiał wprowadzić pewne skróty. Mimo wielkich przemian w imperium i najazdów barbarzyńskich, liturgia żyła i rozwijała się, jednocząc społeczność Miasta.
W kształtowaniu się liturgii rzymskiej pewną rolę odegrały obrzędy związane z chrztem. Instytucji katechumenatu towarzyszyły, bowiem różne obrzędy liturgiczne, szczególnie w okresie Wielkiego Postu, kiedy to katechumeni przygotowywali się intensywnie do przyjęcia chrztu świętego w Wielką Sobotę.
Oprócz prostszych form liturgii niedzielnej i świątecznej, odprawianej w kościołach parafialnych Rzymu (tituli), ludność Miasta mogła brać udział w coraz wspanialszej liturgii stacyjnej. Była to uroczysta liturgia odprawiana przez papieża, w obecności jego dworu i społeczeństwa w jednym z kościołów Rzymu (statio). Liturgię stacyjną odprawiał papież kolejno w różnych kościołach.
(…)
W sprawowaniu liturgii znakomitą rolę odegrały rozwijające się zespoły śpiewacze (scholae cantorum). Należały do nich śpiewy procesyjne Mszy oraz śpiewy związanych z liturgią godzin.
Za czasów tzw. papieży syryjskich, zwłaszcza Sergiusza I (zm. 701 r.) zaznaczały się znów wpływy liturgii wschodnich na liturgię rzymską, np. śpiewy w formie litanijnej, oraz kult świętych wschodnich.
s. 63-64
Z drugiej połowy VII wieku pochodzi księga zwana Ordo Romanus. Później powstawały dalsze Ordines, dlatego pierwsze oznaczano jedynką rzymską: Ordo Romanus I (primus). Zawiera szczegółowy opis papieskiej liturgii mszalnej. Jest to zatem najstarszy ceremoniał rzymski. Zachowane Ordines oznaczono cyframi rzymskimi II, III, IV itd. Jest ich około pięćdziesiąt. Cenionym wydawcą jest M. Andrieu, Ordines Romani, Louvain 1931-1961.
s. 65
VI. MSZA ŚWIĘTA
ROZWÓJ HISTORYCZNY
Między IV, a XI w. papież odprawiał Mszę w różnych kościołach Rzymu. Kościół wyznaczony na sprawowanie liturgii przez papieża nazywano statio, stąd powstała nazwa liturgia stacyjna. Miała ona charakter pokutny bądź uroczysty. W dni pokutne wierni miasta Rzymu gromadzili się w wyznaczonym kościele, skąd w procesji ruszali ze śpiewem litanii do kościoła stacyjnego, w którym papież odprawiał Mszę świętą wotywną o charakterze pokutnym lub błagalnym. W dni świąteczne wierni od razu gromadzili się w kościele stacyjnym na uroczystą liturgię pod przewodnictwem papieża.
W VII w. wg Ordo Romanus I i Sakramentarza Gregoriańskiego, obrzędy Mszy świętej miały już ustaloną strukturę, która wyglądała następująco:
- Wyjście procesyjne do ołtarza z towarzyszącym śpiewem psalmu z antyfoną dostosowaną do obchodu liturgicznego;
- Kyrie eleison;
- Gloria in excelsis Deo (gdy Mszę św. Odprawiał biskup);
- oracja, która wprowadzała wiernych w liturgię dnia;
- dwa czytania (lekcja i Ewangelia);
- między czytaniami kantor śpiewał graduał i „Alleluja”;
- homilia;
- przygotowanie darów ofiarnych;
- śpiew w czasie procesji z darami: antyfona i psalm;
- modlitwa nad darami;
- dialog, prefacja, Święty, Kanon Rzymski;
- Pater noster ze wstępem i zakończeniem (embolizm);
- łamanie postaci chleba, z towarzyszącym śpiewem Angus Dei;
- procesja komunijna, ze śpiewem psalmu (np. Ps 33).
s. 185-186
LITURGIA EUCHARYSTYCZNA
Obrzęd zmieszania Postaci jest pozostałością historyczną, której nie da się jednoznacznie wyjaśnić. (…).
W historii, zmieszanie postaci miało różną formę. Jedną z nich był ryt Sancta. Polegał na tym, że papież po łamaniu chleba, jedną cząstkę zostawiał, aby w czasie następnej Mszy świętej wpuścić ją do kielicha. Ryt ten oznaczał ciągłość Ofiary Chrystusowej (Ordo Rom. II nr 6). Każda następna Msza św. to jedna i ta sama Ofiara Chrystusa. Drugą formą łamania postaci, to ritus fermenti. Polegał na tym, że papież wysyłał akolitów lub diakonów do kościołów tytularnych Rzymu (tituli), z cząstką Chleba eucharystycznego, którą celebransi sprawujący tam liturgię wpuszczali do swoich kielichów. Obrzęd ten symbolizował jedność Ofiary Chrystusowej. Msze święte odprawiane w różnych miejscach uobecniają tę samą Ofiarę Chrystusa (Innocenty, I, List 25 do Decencjusza z Gubbio, z 416 r.). Również biskupi wysyłali cząstki konsekrowanego chleba swoim prezbiterom, a także wymieniali je między sobą, podkreślając tym jedność Ofiary Chrystusowej i jedność kapłaństwa. Od początku IX w. w kościołach poza rzymskich celebrans odłamywał cząstkę konsekrowanej Hostii i zanurzał w kielichu jako namiastkę ritus fermenti (Ordo Rom. III, 3).
s. 222
OBRZĘDY ZAKOŃCZENIA
Błogosławieństwo. W najstarszej Mszy rzymskiej modlitwa nad ludem (oratio super populum) była modlitwą o błogosławieństwo. Oprócz tego papież i biskupi, około V w., po Mszy świętej, w drodze do zakrystii błogosławili lud (Peregrinatio Aetheriae 24, 2; Ordo Rom. I, 126). W liturgii rzymskiej błogosławienie było w zasadzie przywilejem biskupa. Kapłan mógł błogosławić tylko wtedy, gdy biskup był nieobecny.
s. 226
Odesłanie czyli zwolnienie wiernych po zakończeniu Mszy świętej oznajmiał diakon. W starożytności czynił to słowami: Ite missa est (Ordo Rom. I, nr 124), na co wierni odpowiadali: Deo gratias, które było zwięzłym i zarazem serdecznym podziękowaniem za błogosławieństwo, które spłynęło na uczestników Mszy świętej. Potwierdzają to najstarsze rzymskie Ordines. Fakt takiego odesłania sięga czasów św. Augustyna i Konstytucji Apostolskich.
s. 227
Ks. Tarsycjusz Sinka, Zarys liturgiki, Kraków 2006.