Poniżej podany jest zbiór pozycji, które stanowią bazę do studium historyczno-liturgicznego księgi ceremonii papieskich, ze szczególnym uwzględnieniem przebiegu, struktury jak i rytów oraz tradycji związanych z celebracją solennej Mszy świętej przez Biskupa Rzymu[1].
Z dzieł łacińskich największą
erudycją odznacza się De liturgia RomaniPontificis in solemni celebratione Missarum wydana w trzech tomach (Rzym
1731-1744). Jej autorem jest D. Georgi, prałat domowy papieża Benedykta XIV. Za
niezwykle pomocny można uznać treściwy ceremoniał solennej Mszy papieskiej
zredagowany przez jednego z papieskich ceremoniarzy pod tytułem Caeremoniale missae quae summo pontificecelebratur (Ratyzbona 1889) – praca ta została przetłumaczona z niewielkimi
modyfikacjami na język włoski przez innego papieskiego ceremoniarza G. M.
Menghiniego (Le Solenni Ceremonie dellaMessa Pontificale celebrata dal Sommo Pontefice, Rzym 1904).
W największej
obfitości posiadamy dzieła wydane w języku włoskim, m. in. prace prałata F.
Cancellieriego takie jak Descrizione deTre Pontificali che si celebrano nella Basilica Vaticana per le Feste di Nataledi Pasqua e di S. Pietro (Rzym 1788), Descrizionedelle Cappelle Pontificie et Cardinalizie di tutto l’anno (Rzym 1790). G. Moroni wydał w jednym tomie,
zatytułowanym Le cappelle pontificie,cardinalizie e prelatizie (Wenecja 1841), jeden z artykułów swej
monumentalnej encyklopedii.
Wspomniane wyżej
dzieła doczekały się tłumaczeń francuskich: F. Cancellieri, Description des Chapelles papales de Noël,de Paque et de S. Pierre dans la Basilique du Vatican, Rzym 1818; G.
Moroni, Histoire des Chapelles Papales,
Paryż 1846. Rzymskie podróże X. Barbiera de Montault zaowocowały publikacjątakich tytułów, jak Les fêtes de Pâques àRome avec une description détaillée du Pontifical du Pape dans la basilique dest. Pierre oraz L'Octave des ss.Apôtres Pierre et Paul à Rome avec une description détaillée du pontifical duPape dans la basilique de s. Pierre (Rzym 1886).
Integralny opis
obrzędów ceremonii solennej Mszy papieskiej podaje niewielka objętościowo praca
słynnego liturgisty, J. Brinktrine Diefeierliche Papstmesse und die Zeremonien bei Selig- und Heiligsprechungen
(pierwsza edycja ukazała się w 1949 r.). Współcześnie
wydane zostało doskonałe Liturgien undZeremonien am Päpstlichen Hof prof. U. Nersingera (Bonn 2010-2011), w
którym znajdujemy nie tylko szczegółowy opis ceremonii solennej Mszy papieskiej
zilustrowany licznymi fotografiami i opatrzony bogatą bibliografią (t. I, s.
369-454 = VIII. Kapitel: Die Feierliche
Papstmesse), ale całościowy opis liturgii i zwyczajów Dworu Papieskiego w
postaci, w jakiej dotrwały one do drugiej połowy XX w.
Archadlemu A. Kingowi zawdzięczamy
jeden z bardziej aktualnych (jednak treściwych) opisów przebiegu solennej Mszy
papieskiej. Tekst ten stanowi pierwszy z wielu aneksów do jego Liturgy of the Roman Church (Milwaukee
1957, s. 397-401).
* * *
Najważniejsze edycje Ordines Romani[2]:
J. Mabillon, Musei Italici, t. II [=Complectens antiquos libros rituales SanctaeRomanae Ecclesiae cum commentario praevio in Ordinem Romanum], Paryż 1724; doskonałe
Les Ordines Romani du haut Moyen Âge P. Andrieu (Louvain
1931-1961).
* * *
Dla naszego studium nieocenione jest dzieło
o. M. Dykmansa, w którym zebrał on – opatrzywszy obfitym komentarzem – wszystkie
najważniejsze średniowieczne oraz renesansowe ceremoniały papieskie:
a) Le Cérémonial papal de la fin du Moyen Âge à
la Renaissance (Rzym-Bruksela): 1) t. I, Le Cérémonial papal du XIIIe siècle (1977); 2) t. II, De Rome en Avignon ou le cérémonial de
Jacques Stefaneschi (1981); 3) t. III, Les
Textes avignonnais jusqu'à la fin du grand schisme d'Occident (1983); 4) t.
IV, Le Retour à Rome ou le cérémonial du
patriarche Pierre Ameil (1985);
b) L'OEuvre de Patrizi Piccolomini ou lecérémonial papal de la première Renaissance, « Studi e Testi » nr 293 i 294, Rzym 1980.
* * *
Odrębną kategorię stanowią
wewnętrzne druki ówczesnej Świętej Kongregacji Ceremoniału (przekształconej pod
koniec ubiegłego wieku w Urząd Papieskich Celebracji Liturgicznych), które
dostarczają wiele szczegółowych informacji. Posiadają one także ważną
charakterystykę oficjalnych, jednakże w zasadzie wewnętrznych publikacji Kurii
Rzymskiej. Do najcenniejszych możemy zaliczyć dwa „ordines” przygotowane z
okazji dwóch ostatnich koronacji papieskich (znajdują się one w archiwum Urzędu
Papieskich Celebracji Liturgicznych): La
cérémonie solennelle du Couronnement de Sa Saintété Jean
XXIII à la
Basilique de Saint Pierre
le 4 novémbre
1958, Imprimérie Polyglotte
Vaticane 1958 (sc 0267) oraz La cérémonie
solennelle du Couronnement de Sa Saintété
Paul VI le
30 juin 1963,
Imprimérie Polyglotte Vaticane 1963 (sc 0286). Teksty te mają
pierwszorzędne znaczenie, gdyż podają one szczegółowy opis solennej Mszy
papieskiej poprzedzony stosownym wstępem teologiczno-pastoralnym oraz opisem
historyczno-liturgicznym szat papieskich.
* * *
Wydaje się uzasadnionym, by wszelkie
prace badawcze dotyczące liturgii papieskiej rozpoczynać od uważnej i
przemyślanej lektury prac bpa Joachima Nabuco, którego nazwisko zostało już
tutaj kilkakrotnie przywołane[3].
Jego wstęp do edycji krytycznej ceremoniału apostolskiego sprzed pontyfikatu
Innocentego VIII[4]
stanowi z jednej strony podsumowanie ówczesnego stanu badań (dla których był on
wielce zasłużony), z drugiej zaś odzwierciedla entuzjastycznego ducha reformy,
który chciał zerwać ze wszelkimi elementami wywodzącymi się z ceremoniałów
dworskich oraz rzekomymi niezdrowymi feudalnymi naleciałościami i
obostrzeniami, które miały przyczynić się do uśmiercenia wymiaru pastoralnego
rzymskiej służby Bożej.
Bartłomiej K. Krzych IBP
[1] Ogólny zbiór bibliografii
dotyczący liturgii apostolskiej został zebrany i opracowany z jednym z naszych
artykułów: B. K. Krzych, Wstępny zestawliteratury..., s. 333-347 (zob. p. 5). Dla tych, którzy pragnęliby pogłębić
ten temat, może on stanowić podstawę do dalszych poszukiwań.
[2] Zob. p. 12.
[4] Mowa o wspomnianym
wyżej: J. Nabuco, F. Tamburini, CérémonialApostolique..., zob. p. 16, a także 22
i 24.