Wspomniana wyżej praca Jana Burcharda [Ordo Missae secundum institutionem sacrosanctae Ecclesiae Romanae] jest symbolem kontynuowanego przez całe średniowiecze procesu przekazu liturgicznych tradycji kaplicy papieskiej. W drugiej połowie XV wieku i na początku wieku XVI proces ten zyskał szczególne podsumowanie, związane także z sygnalizowanym wcześniej wpływem wynalazku Gutenberga na kształt ksiąg liturgicznych.W roku 1474 ukazało się - w Wenecji - pierwsze drukowane wydanie mszału zgodnego ze zwyczajem kurii rzymskiej (tzw. editio princeps). W ten sposób dzięki nowemu medium utrwalony został i rozpowszechniony mszał, który swój pełny kształt zawdzięczał papieżom XIII wieku, adaptującym wcześniejsze wersje liturgii rzymsko-gallikańskiej, zawsze z tym samym rdzeniem starożytnego Kanonu rzymskiego.
W roku 1488 mistrz ceremonii papieskich Agostino Patrizi Piccolomini, biskup Pienza i Montalcino, opracował na polecenie Ojca Świętego Innocentego VIII ceremoniał papieski - właśnie ten, który praktykowany był aż do naszych czasów, czyli lat po Vaticanum II. W liście - przedmowie bp Patrizi pisał, zwracając się do papieża: Pragnąc, by we wszystkich rzeczach - zarówno Boskich, jak i ludzkich - zachowane było należycie piękno i porządek i aby wszystko odbywało się bez zamieszania, w spokoju, z powagą i godnością, Wasza Świątobliwość polecił mi, abym przy pomocy zarówno starych ksiąg, sprowadzonych przezeń w dużej liczbie z archiwum Kościoła rzymskiego, jak i na podstawie codziennego zwyczaju kaplicy papieskiej (w której posługiwałem przez ponad dwadzieścia lat pilnej pracy) doprowadził do porządku obecne ceremonie papieskie, pominąwszy to, co zbędne lub zestarzałe [1]. Ceremoniał Patriziego jest zwieńczeniem wielowiekowej tradycji tzw. Ordines Romani, zaczynającej się w VII w.
O. Mark Dykmans SJ: Jaki był duch tej nowej księgi? Patrizi pozostawił godną zapamiętania sentencję dotyczącą ceremonii liturgicznych: 'Cerimonia nihil aliud est quam honor deditus Deo aut hominibus propter Deum'. Cześć oddawana Bogu powinna się znaleźć w tym, co odnosi się do ludzi. To właśnie z tą myślą nasz autor zechce zachować wszystko to, co wartościowego przekazały wieki. Nie pominie żadnej starej formuły modlitewnej, lecz raczej doda do nich to, co znajdzie, a także utrzyma wszystkie rubryki wcześniejszych ksiąg, zabiegając o to, by były jeszcze bardziej praktyczne i precezyjne [2].
Wreszcie ok. 1500 r. inny ceremoniarz wielu papieży Jan Burchard opracował słynne dzieło pt. Porządek Mszy według zwyczaju świętego Kościoła rzymskiego - które podawało dokładne objaśnienie praktyczne obrzędów Mszy rzymskiej (takich precyzyjnych objaśnień-rubryk nie posiadało wydanie mszału z 1474).
Motywy autora zostały przezeń sprecyzowane w przedmowie-liście: Uczestnicząc od młodości w świętych ceremoniach i widząc, że wielu kapłanów w trakcie odprawiania Mszy popełniało liczne nadużycia, używało różnych rytów i czyniło niewłaściwe gesty, uznałem za coś niegodnego, żeby święty Kościół rzymski, matka i mistrzyni wszystkich kościołów, nie przekazała kapłanom żadnego pewnego sposobu, który ma być zachowany powszechnie w celebracji Mszy. Dlatego zebrałem i opublikowałem te przepisy, powtórzone za różnymi dekretami świętych Ojców, ustanowione przez najwyższych pasterzy dla wspomnianej celebracji. A gdy niedawno przeglądałem zbiór tych dekretów, odkryłem, że więcej było przepisów pominiętych niż przekazywanych. Dodałem zatem to, co potrzebne, i dopełniłem pracy w miarę moich zdolności [3].
Praca Burcharda wraz z Mszałem z 1474 - były potem głównym punktem odniesienia w kodyfikacji Mszału Rzymskiego po Soborze Trydenckim.
[1] Cyt. za Quoëx, 1997, 232.
[2] Dykmans, 1985, 31*n.
[3] Ordo Missae Ioannis Burckardi, w: Legg, 1904, 121n.
---
Dr P. Milcarek, Historia Mszy, Warszawa 2009, s. 57-58
Dr P. Milcarek, Historia Mszy, Warszawa 2009, s. 57-58