Przywilej ołtarza papieskiego

Tradycja przeznaczania ołtarza dla papieża jest specjalnym przejawem jego uprzywilejowania, które regulowane jest przez szczególne prawo dotyczące bazylik patriarchalnych. To szczególne prawo stanowi, że jedynie następca św. Piotra może sprawować liturgię Mszy świętej przy głównym ołtarzu tych bazylik (nie dotyczy ołtarzy bocznych) - inni kapłani mogą odprawiać Mszę świętą przy tych ołtarzach jedynie za pozwoleniem samego Papieża. Przez wieki tradycja ta i prawo regulujące tę kwestię ulegały zmianom, w większym, bądź mniejszym stopniu (o czym poniżej). Obecnie kwestię tą reguluje motu proprio Pelculiare Ius dotyczące używania Ołtarza Papieskiego w Patriarchalnych Bazylikach Rzymskich, które ogłosił Paweł VI 8 lutego 1966 roku.

Ołtarz uprzywilejowany

Określenie ołtarza jako "uprzywilejowanego" (altare privilegiatum), czy "nieuprzywilejowanego" (altare non privilegiatum) wiąże się odprawianiem Mszy świętej za dusze zmarłych. Sam termin "uprzywilejowany" oznacza ołtarz, na którym sprawowanie Eucharystii zasadniczo wiązało się z otrzymaniem jakiś odpustów, nadawanych przez Stolicę Apostolską czy z pozwoleniem na odprawianie specjalnych mszy wotywnych przy danym ołtarzu.
Jednak ołtarze posiadały również inne przywileje. Przykładem jej tutaj ołtarz w katedrze św. Szczepana w Besancon, któremu w dniu 3 października 1050 roku, papież Leon IX nadał przywilej stanowiący, że przy tym ołtarzu można sprawować tylko jedną Mszę świętą w ciągu całego dnia. Do spełniania służby Bożej wyznaczono siedmiu prezbiterów, zwanych kardynałami, którzy mogli sprawować liturgię ubrani w szaty liturgiczne biskupa, zaś inni kapłani, bez pozwolenie arcybiskupa, nie mogli na tym ołtarzu celebrować Najświętszej Ofiary.

Ołtarz główny w bazylie św. Piotra znajdujący się nad grobem św. Piotra.
Brąz, z którego wykonana jest konfesja św. Piotra pochodzi z
belkowania przedsionka Panteonu (Rzym). Nad ołtarzem góruje
barokowy baldachim z brązu, który zaprojektował
Bernini na polecenie Papieża Urbana VIII.

Historia

Sięgając do korzeni tej tradycji, podaje się, że przywilej ołtarza papieskiego ma swoje źródło w starszej praktyce, jaką było rezerwowanie głównego ołtarza biskupowi (przy nim znajdowała się katedra - tron biskupi). Podkreślało to w jasny sposób, że wszyscy wierni w danym Kościele partykularnym wyznawali tę samą wiarę, złączeni z pasterzem, gromadząc się z nim przy jednym ołtarzu. Właśnie na podstawie tej praktyki główne ołtarze bazylik rzymskich rezerwowano dla Papieża. Należały wtedy one do pałacu papieskiego, tzn. do siedziby Papieża, które określano mianem "Patriarchatu". Początkowo ta praktyka nie była ściśle przestrzegana. Papież Simpliciusz w V wieku zarządził, aby w Bazylikach św. Piotra i św. Pawła oraz św. Wawrzyńca służbę Bożą, po tygodniu, spełniali prezbiterzy określonych okręgów rzymskich. W późniejszym czasie nakazem tym została objęta również Bazylika Matki Bożej Większej. W czterech bazylikach patriarchalnych, już w IX wieku, spełniało, w podobny sposób zorganizowaną służbę Bożą, siedmiu Kardynałów Prezbiterów. Zaś w Bazylice św. Jana na Lateranie, w połowie VIII wieku, tygodniowe święte obrzędy sprawowali Kardynałowie Biskupi, którzy byli przełożonymi stolic położonych w najbliższej okolicy Rzymu. Tymże biskupom papież Stefan III nadał także obowiązek sprawowania Mszy świętej na ołtarzu św. Piotra w poszczególne niedziele. W późniejszych czasach zaczęto jednak bardziej rygorystycznie przestrzegać praktyki rezerwowania ołtarza Papieskiego wyłącznie dla Papieża. Przed motu proprio Pawła VI, obowiązywały dyrektywy wyznaczone przez Benedykta XIV, które znalazły się również w Kodeksie Prawa Kanonicznego (więcej można znaleźć na stronie manuale.ota.pl). Paweł VI, wychodząc na przeciw potrzebom duszpasterskim opublikował motu proprio regulując prawo sprawowania Eucharystii przy ołtarzu papieskim przez innych biskupów i kapłanów - związane to było głównie z coraz intensywniejszym ruchem pielgrzymkowym.

Według tradycji w ołtarzu papieskim bazyliki
św. Jana na Lateranie, który ozdobiony jest
gotyckim baldachimem, znajdują się czaszki
świętych Piotra i Pawła. Podobnie różne
przekazy historyczne podają, że jedna z
drewnianych cząstek tego ołtarza jest
fragmentem stołu, przy którym Mszę świętą
miał sprawować sam święty Piotr.

Prawo obecne

Paweł VI w motu proprio Pelculiare Ius dotyczące używania Ołtarza Papieskiego w Patriarchalnych Bazylikach Rzymskich zezwolił na to, aby na ołtarzu zarezerwowanym dla Papieża mogli sprawować również Mszę świętą:

1. W swojej bazylice: Kardynał Archiprezbiter Bazyliki (w razie jego nieobecności w Rzymie, lub innego przeszkody, może zastąpić go biskup przez niego delegowany);
   
2. W Archibazylice Lateraneńskiej: Kardynał Wikariusz Rzymu lub zastępujący go biskup;
3. W Bazylice św. Pawła: opat, który nią zarządza;
4. W Bazylice św. Wawrzyńca za murami: tzw. opat komendatoryjny;
5. W każdej bazylice patriarchalnej: jakikolwiek biskup przewodniczący wielkiej pielgrzymce;

Papież równocześnie nie odwołał, ani nie ograniczył przywilejów, jakie posiadali już niektórzy prałaci w odniesieniu do danych dni świątecznych. Rzeczą oczywistą jest też to, że przywilej sprawowania liturgii na ołtarzu papieskim nie może mieć miejsca, gdy w danym dniu Papież ma celebrować Eucharystię na tymże ołtarzu (co oznacza, że rzadziej zezwolenie takie będzie udzielane w stosunku do Bazyliki Watykańskiej, gdzie Papież najczęściej odprawia Mszę świętą). Zezwolenie to, o którym pisał Paweł VI, dotyczy jedynie bazylik znajdujących się w Rzymie, a więc. Archibazyliki św. Jana na Lateranie (siedziba Papieża), Bazyliki Watykańskiej (św. Piotra), Bazyliki św. Pawła za murami, Bazyliki Matki Bożej Większej, oraz Bazyliki św. Wawrzyńca za murami.

Pierwotnie tekst ten opublikowany na NRL.