W liturgii na Zachodzie przyjmuje się język łaciński, który dopuścił do liturgii papież Kalikst I (217 – 222). Pochodził on z niewolników, posługujących się tym właśnie językiem, pragnął więc jako papież przybliżyć liturgię tym najniższym warstwom społecznym. Wprowadzenie łaciny wywoływało początkowo opory. Latynizacja liturgii rzymskiej dokonywała się stopniowo. Jeszcze bowiem w VII wieku w liturgii rzymskiej były w użyciu dwa języki. Śpiewy i modlitwy przeplatały się po łacinie i po grecku. Stąd do dziś zachowany zwyczaj w Mszy św. papieskiej śpiewania Ewangelii w obu tych językach.
Szczególne uroczyście sprawowana była liturgia papieska w kościołach rzymskich, która rozwijała się na przestrzeni od V do VIII wieku. Znamy ją nie tylko z sakramentarzy, ale i „Ordines” – ksiąg opisujących dokładnych porządek liturgii mszalnej[1].
Z wielu zachowanych, najbardziej znany jest Ordo Romanus I, pochodzący z końca VII w. Jest w nim opis uroczystej Mszy Wielkanocnej. W opisie tym obserwujemy bardzo bogatą w obrzędy liturgię mszalną, a w niej m. in. trzy uroczyste procesje – na wejście, z darami i na Komunię, którym towarzyszy śpiew wykonany przez scholę. Komunię św. udziela się wiernym pod dwoma postaciami. Czytania wykonuje subdiakon (Epistołę) i diakon (Ewangelię). Papieżowi, przewodniczącemu liturgii, towarzyszą biskupi, kapłani, diakoni i subdiakoni oraz liczna asysta niższego stopnia. Brak tu już jednak owych, tak charakterystycznych dla liturgii wcześniejszego okresu, modlitw litanijnych, które znane były w IV wieku na Wschodzie i Zachodzie. W swej reformie papież Gelazy I († 492) miał litanię ową przesunąć na początek Mszy (nie jak było dotąd, czyli po czytaniach Pisma św.), a Grzegorz Wielki upraszczając liturgię rzymską, miał skrócił jeszcze ową modlitwę, którą w dni powszednie zaprzestano odmawiać. Pozostałością tej modlitwy jest już samo tylko wezwanie „Kyrie eleison, Chryste eleison”.
Świerzawski W. (ks., red.), Msza święta, Mysterium Christi, t. III, Kraków 1992, s. 37, 51-52.
[1] Ordines opublikowali m. in. G. Cassander i M. Hittorp (w XVI w.) J. Mabillon – M. Germain (XVII w.), L. Duchesne (XIX w.) i M. Andrieu wydał w latach 1931 – 1961 krytyczne opracowanie zbioru wszystkich “Ordines” rzymskich. Zebrane 50 „ordo” podzielił na 10 grup; I tak np. do pierwszej z nich zaliczył I – X Ordo dotyczące mszy papieskiej i biskupiej; w drugiej grupie zamieścił Ordo XI związane z obrzędem chrzcielnym; w III grupie zamieścił Ordo XII – XIV podające porządek śpiewów i czytań. Do IV grupy włączył Ordo XV – XIX, porządkujące liturgię monastyczną Por. A. Nocent, Storia dei libri liturgici romani; Gli Ordines, w: Anàmnesis, II, 163 – 165.