Msza święta zwana solenną lub uroczystą, jest to Msza, która odprawiana jest z największą świetnością, na jaką pozwalają przepisy i rubryki. Mszę taką zazwyczaj sprawuje kapłan (w asyście diakona i subdiakona), ale nabiera ona swego znaczenia wtedy, kiedy sprawowana jest przez infułata, opata, biskupa, kardynała, a nadto samego papieża. Niemal od zawsze liturgia papieska odróżniała się od liturgii Kościołów lokalnych, chociażby dlatego, że papież często sprawował tzw. liturgię stacyjną (gdzie tzw. stacjami były rzymskie kościoły). Innym rodzajem, lecz równie uroczystym, jest Msza pontyfikalna sprawowana w obecności papieża (lub biskupa), wtedy nosi ona nazwę Missa pontificalis coram Summo Pontifice (w przypadku biskupa: Missa coram episcopo). Obrzędy liturgii papieskiej wyrosły w ciągu wieków wiele czerpiąc z pierwszych ksiąg liturgicznych Rzymu, jakimi były Ordines Romani, jak i z ceremoniału dworskiego, którego elementy przeniknęły do liturgii w czasie od XII do XV wieku. Poniżej podajemy krótki opis ceremonii Mszy świętej sprawowanej w obecności papieża, która to Msza sprawowała się jeszcze w czasach Soboru Watykańskiego II.
Msza św. coram Summo Pontifice w obecności Piusa XI w środę Wielkiego TygodniaDuchowieństwo i szaty liturgiczne
Celebrans to kardynał zasiadający na faldistorium po stronie lekcji. Jego służba siedzi nieodsłonięta po jego prawicy, na najniższym schodku ołtarza (kapłan asystujący odziany w kapę znajduje się po prawicy celebransa, diakon — po prawicy kapłana asystującego, natomiast subdiakon — po prawicy diakona).
Celebrans to kardynał zasiadający na faldistorium po stronie lekcji. Jego służba siedzi nieodsłonięta po jego prawicy, na najniższym schodku ołtarza (kapłan asystujący odziany w kapę znajduje się po prawicy celebransa, diakon — po prawicy kapłana asystującego, natomiast subdiakon — po prawicy diakona).
Papieska kapa ma kolor czerwony lub biały, stosownie do okoliczności. W przypadku Mszy requiem papież ma na sobie kapę koloru czerwonego, fioletową stułę, oraz srebrną mitrę ze złoconymi krawędziami.
Kardynałowie są przyodziani w cappa magna. Niosący treny mają na sobie sutanny w kolorze biskupim i crocea będą nieść ich birety. Kardynał prezbiter senior, odziany w cappa magna, będzie kapłanem asystującym papieżowi, a papież będzie otoczony przy tronie przez dwóch kardynałów-diakonów, również w cappa magna. Na głowach będą mieli piuski nie zaś birety.
Przy tronie jest obecny też prefekt ds. ceremonii apostolskich odziany w komżę i rokietę. Mitra papieska będzie niesiona przez dziekana Roty Rzymskiej, odzianego w komżę, rokietę i welon. Książę [Kościoła] asystent, arcybiskup noszący księgę oraz arcybiskup noszący świecę też będą obecni. Obaj będą odziani w kapy. Świecy papieskiej nie osadza się na świeczniku.
Celebrans nie ma pastorału ani świecy w dłoni, a noszący jego insygnia nie mają na sobie kap. Z wyjątkiem szczegółów podanych w niniejszym streszczeniu będzie to obrzęd Mszy pontyfikalnej od faldistorium.
Błogosławieństwa, pocałunki, oznaki czci
W czasie Mszy św. wszystkich błogosławieństw udziela papież. Diakon nie składa ceremonialnych pocałunków gdy znajduje się przy ołtarzu, z wyjątkiem pocałunków składanych na patenie, kielichu oraz dłoni celebransa w czasie ofertorium, oraz pocałunku pateny i dłoni celebransa na Libera nos. Asysta celebransa nie skłania się ani nie klęka przed nim.
Okadzenia
Celebrans jest okadzany na początku Mszy św. oraz w czasie ofertorium jak to ma zazwyczaj miejsce, lecz tylko z dwoma podwójnymi ruchami kadzidła. Nie jest okadzany po ewangelii.
Papież jest okadzany zaraz po celebransie, na początku Mszy św. i w czasie ofertorium. Jest też okadzany — zamiast celebransa — po ewangelii. Kardynał kapłan asystent (którym winien być dziekan kapłanów kardynałów, jeżeli jest dostępny) zawsze okadza papieża.
Rozpoczęcie
Wedle zasady obowiązującej Msze pontyfikalne nigdy nie ma aspersji. Celebrans siedzi przy faldistorium w oczekiwaniu na przybycie papieża. Po przybyciu papieża celebransowi zdejmuje się mitrę. Celebrans wstaje i kłania się głęboko papieżowi, który klęczy na przenośnym klęczniku przed ołtarzem. Zanim papież wstanie celebrans i jego służba zajmują miejsca po jego lewej stronie na rozpoczęcie Mszy św. Gdy papież wstanie, dwóch ceremoniarzy zabiera przenośny klęcznik.
Ojciec Święty odmawia modlitwy u stóp ołtarza z celebransem aż do Indulgentiam; Następnie celebrans cofa się i kończy modlitwy (Deus, tu conversus, itd.) ze swoją służbą, zaś papież kontynuuje modlitwy ze swoimi asystentami kardynałami diakonami. Następnie papież otrzymuje mitrę i udaje się w stronę tronu, gdzie ją oddaje.
Kyrie
Na recytację Kyrie (a także Gloria, Credo, Sanctus i Agnus Dei), kardynałowie tworzą krąg wokół tronu papieskiego by wyrecytować je wraz z nim, po czym papież odsyła ich czyniąc znak krzyża. Siedzi tak jak zawsze, z mitrą na głowie, po wyrecytowaniu Gloria i Credo.
Lekcja
Przy śpiewie lekcji subdiakon jest częściowo zwrócony ku papieżowi. Po zakończeniu śpiewu całuje stopę papieża.
Ewangelia
Diakon całuje stopę papieża przed, nie zaś po wzięciu ewangeliarza z ołtarza. W czasie śpiewania ewangelii powinien być zwrócony twarzą ku papieżowi. Tylko papież całuje ewangeliarz i jest okadzany po ewangelii.
Ofertorium
Trzymając ampułkę subdiakon klęka na błogosławieństwo wody i zwraca się do papieża słowami: Benedicite, Pater sancte (jest to klasyczna forma prośby do papieża o pobłogosławienie czegoś).
Po okadzeniu ołtarza i celebransa kapłan kardynał asystent papieża klęka by okadzić Ojca Świętego pozostającego w pozycji siedzącej. Diakon będzie znajdował się po prawicy ww. kardynała. Otrzyma odeń kadzidło i będzie okadzał chór i subdiakona. Turyferariusz będzie okadzał diakona i służbę.
Kanon
Po wyrecytowaniu Sanctus do podniesienia kielicha Krwi Pańskiej po konsekracji (przy okolicznościach pokutnych do końca Kanonu) papież będzie klęczał z odkrytą głową przy faldistorium przed ołtarzem w asyście asystenta kardynała diakona, który trzyma rąbek kapy i w eskorcie prałatów udaje się do tronu. Zakłada mitrę i piuskę w drodze od tronu do faldistorium i odwrotnie. W odpowiedniej chwili papież otrzymuje piuskę i mitrę, wstaje z faldistorium i skłania się. Następnie powraca do tronu, gdzie stoi z okrytą głową przez resztę Kanonu.
Gdy papież klęczy przed ołtarzem subdiakon bieży ku stronie lekcji i jest częściowo zwrócony ku papieżowi. Gdy papież wychodzi subdiakon stoi przodem do ołtarza, prosto, jak zazwyczaj.
W czasie Kanonu czerech niosących pochodnie rozdziela się na dwie pary, twarzą do siebie w prezbiterium.
Znak pokoju
Celebrans przekazuje Pax (jeżeli znak pokoju jest przekazywany) tylko kardynałowi asystentowi papieża, który przekazuje go papieżowi, a ów z kolei przekazuje go obu diakonom asystentom kardynałom. Po Agnus Dei kapłan asystent celebransa udaje się w eskorcie ceremoniarzy celebransa do kardynała asystenta papieża po znak pokoju. Po jego otrzymaniu przekazuje go starszemu kardynałowi z każdej rangi w chórze, a następnie innym ważniejszym dygnitarzom (aż po papieskich szambelanów włącznie). Na koniec przekazuje znak pokoju ceremoniarzom celebransa i powraca do ołtarza.
W międzyczasie po otrzymaniu znaku pokoju przez ceremoniarza celebransa, ceremoniarz przekazuje go pozostałym obecnym prałatom, a następnie diakonowi (który przekazuje go subdiakonowi), na koniec zaś służbie [ołtarza].
Zakończenie
Jako metropolita prowincji rzymskiej papież będzie niósł swój krzyż metropolitalny (niesiony przez młodszego audytora Roty odzianego w tunikę i klęczącego) przed nim przy błogosławieństwie (jeżeli jest udzielane), więc bez mitry. Kardynał asystent papieża ogłasza odpust zupełny (jeżeli jest udzielany) po łacinie i po włosku. Omija się ostatnią ewangelię.
Tekst pierwotnie pojawił się na portalu NRL. Tłumaczenie: Anna Filomena Kaźmierczak.
Kardynałowie są przyodziani w cappa magna. Niosący treny mają na sobie sutanny w kolorze biskupim i crocea będą nieść ich birety. Kardynał prezbiter senior, odziany w cappa magna, będzie kapłanem asystującym papieżowi, a papież będzie otoczony przy tronie przez dwóch kardynałów-diakonów, również w cappa magna. Na głowach będą mieli piuski nie zaś birety.
Przy tronie jest obecny też prefekt ds. ceremonii apostolskich odziany w komżę i rokietę. Mitra papieska będzie niesiona przez dziekana Roty Rzymskiej, odzianego w komżę, rokietę i welon. Książę [Kościoła] asystent, arcybiskup noszący księgę oraz arcybiskup noszący świecę też będą obecni. Obaj będą odziani w kapy. Świecy papieskiej nie osadza się na świeczniku.
Celebrans nie ma pastorału ani świecy w dłoni, a noszący jego insygnia nie mają na sobie kap. Z wyjątkiem szczegółów podanych w niniejszym streszczeniu będzie to obrzęd Mszy pontyfikalnej od faldistorium.
Błogosławieństwa, pocałunki, oznaki czci
W czasie Mszy św. wszystkich błogosławieństw udziela papież. Diakon nie składa ceremonialnych pocałunków gdy znajduje się przy ołtarzu, z wyjątkiem pocałunków składanych na patenie, kielichu oraz dłoni celebransa w czasie ofertorium, oraz pocałunku pateny i dłoni celebransa na Libera nos. Asysta celebransa nie skłania się ani nie klęka przed nim.
Okadzenia
Celebrans jest okadzany na początku Mszy św. oraz w czasie ofertorium jak to ma zazwyczaj miejsce, lecz tylko z dwoma podwójnymi ruchami kadzidła. Nie jest okadzany po ewangelii.
Papież jest okadzany zaraz po celebransie, na początku Mszy św. i w czasie ofertorium. Jest też okadzany — zamiast celebransa — po ewangelii. Kardynał kapłan asystent (którym winien być dziekan kapłanów kardynałów, jeżeli jest dostępny) zawsze okadza papieża.
Rozpoczęcie
Wedle zasady obowiązującej Msze pontyfikalne nigdy nie ma aspersji. Celebrans siedzi przy faldistorium w oczekiwaniu na przybycie papieża. Po przybyciu papieża celebransowi zdejmuje się mitrę. Celebrans wstaje i kłania się głęboko papieżowi, który klęczy na przenośnym klęczniku przed ołtarzem. Zanim papież wstanie celebrans i jego służba zajmują miejsca po jego lewej stronie na rozpoczęcie Mszy św. Gdy papież wstanie, dwóch ceremoniarzy zabiera przenośny klęcznik.
Ojciec Święty odmawia modlitwy u stóp ołtarza z celebransem aż do Indulgentiam; Następnie celebrans cofa się i kończy modlitwy (Deus, tu conversus, itd.) ze swoją służbą, zaś papież kontynuuje modlitwy ze swoimi asystentami kardynałami diakonami. Następnie papież otrzymuje mitrę i udaje się w stronę tronu, gdzie ją oddaje.
Kyrie
Na recytację Kyrie (a także Gloria, Credo, Sanctus i Agnus Dei), kardynałowie tworzą krąg wokół tronu papieskiego by wyrecytować je wraz z nim, po czym papież odsyła ich czyniąc znak krzyża. Siedzi tak jak zawsze, z mitrą na głowie, po wyrecytowaniu Gloria i Credo.
Lekcja
Przy śpiewie lekcji subdiakon jest częściowo zwrócony ku papieżowi. Po zakończeniu śpiewu całuje stopę papieża.
Ewangelia
Diakon całuje stopę papieża przed, nie zaś po wzięciu ewangeliarza z ołtarza. W czasie śpiewania ewangelii powinien być zwrócony twarzą ku papieżowi. Tylko papież całuje ewangeliarz i jest okadzany po ewangelii.
Ofertorium
Trzymając ampułkę subdiakon klęka na błogosławieństwo wody i zwraca się do papieża słowami: Benedicite, Pater sancte (jest to klasyczna forma prośby do papieża o pobłogosławienie czegoś).
Po okadzeniu ołtarza i celebransa kapłan kardynał asystent papieża klęka by okadzić Ojca Świętego pozostającego w pozycji siedzącej. Diakon będzie znajdował się po prawicy ww. kardynała. Otrzyma odeń kadzidło i będzie okadzał chór i subdiakona. Turyferariusz będzie okadzał diakona i służbę.
Kanon
Po wyrecytowaniu Sanctus do podniesienia kielicha Krwi Pańskiej po konsekracji (przy okolicznościach pokutnych do końca Kanonu) papież będzie klęczał z odkrytą głową przy faldistorium przed ołtarzem w asyście asystenta kardynała diakona, który trzyma rąbek kapy i w eskorcie prałatów udaje się do tronu. Zakłada mitrę i piuskę w drodze od tronu do faldistorium i odwrotnie. W odpowiedniej chwili papież otrzymuje piuskę i mitrę, wstaje z faldistorium i skłania się. Następnie powraca do tronu, gdzie stoi z okrytą głową przez resztę Kanonu.
Gdy papież klęczy przed ołtarzem subdiakon bieży ku stronie lekcji i jest częściowo zwrócony ku papieżowi. Gdy papież wychodzi subdiakon stoi przodem do ołtarza, prosto, jak zazwyczaj.
W czasie Kanonu czerech niosących pochodnie rozdziela się na dwie pary, twarzą do siebie w prezbiterium.
Znak pokoju
Celebrans przekazuje Pax (jeżeli znak pokoju jest przekazywany) tylko kardynałowi asystentowi papieża, który przekazuje go papieżowi, a ów z kolei przekazuje go obu diakonom asystentom kardynałom. Po Agnus Dei kapłan asystent celebransa udaje się w eskorcie ceremoniarzy celebransa do kardynała asystenta papieża po znak pokoju. Po jego otrzymaniu przekazuje go starszemu kardynałowi z każdej rangi w chórze, a następnie innym ważniejszym dygnitarzom (aż po papieskich szambelanów włącznie). Na koniec przekazuje znak pokoju ceremoniarzom celebransa i powraca do ołtarza.
W międzyczasie po otrzymaniu znaku pokoju przez ceremoniarza celebransa, ceremoniarz przekazuje go pozostałym obecnym prałatom, a następnie diakonowi (który przekazuje go subdiakonowi), na koniec zaś służbie [ołtarza].
Zakończenie
Jako metropolita prowincji rzymskiej papież będzie niósł swój krzyż metropolitalny (niesiony przez młodszego audytora Roty odzianego w tunikę i klęczącego) przed nim przy błogosławieństwie (jeżeli jest udzielane), więc bez mitry. Kardynał asystent papieża ogłasza odpust zupełny (jeżeli jest udzielany) po łacinie i po włosku. Omija się ostatnią ewangelię.
Tekst pierwotnie pojawił się na portalu NRL. Tłumaczenie: Anna Filomena Kaźmierczak.