RYS HISTORYCZNY MODLITWY POWSZECHNEJ
Złoty okres liturgii mszalnej (lata 313 – 604)
Okres ten cechuje się rozwojem modlitwy powszechnej, a także jej pewnymi zmianami. W Rzymie do V wieku praktykowano tzw. orationes sollemnes. Miały ona następujący przebieg: diakon śpiewał wezwanie, następnie wszyscy modlili się w ciszy, po czym kapłan zbierał modlitwy wszystkich we wspólną kolektę, którą zebrani zatwierdzali doksologią „Amen”. Podczas całej modlitwy wierni stali, a w nabożeństwach o charakterze bardziej pokutnym klęczeli. Ten typ modlitwy powszechnej pozostał do dzisiaj w liturgii sprawowanej w Wielki Piątek na cześć Męki Pańskiej.
Pod koniec IV wieku pojawiła się w Rzymie inna, litanijna forma modlitwy powszechnej. Na intencje, które podawał kapłan lub diakon wierni odpowiadali „Kyrie eleison” Papież Gelazy I usystematyzował tę modlitwę (miała ona siedemnaście wezwań po czternastu wierni odpowiadali Kyrie eleison, a po trzech ostatnich Użycz Panie, użycz), a także zmienił jej miejsce w strukturze Eucharystii przenosząc ją do obrzędów wstępu, tuż po pozdrowieniu zebranych[1]. Ta forma modlitwy nosiła nazwę Deprecatio Gelasii i wydaje się, iż była zaczerpnięta z liturgii wschodniej[2]. Przetrwała ona jednak niespełna sto lat. Z powodu trudności związanych z wykonaniem tej modlitwy, zwłaszcza w mniejszych kościołach i w czasie tygodnia, papież Grzegorz Wielki zniósł obowiązek odmawiania jej pozostawiając jedynie wezwanie Kyrie eleison. Tak więc koniec złotego okresu liturgii to także koniec modlitwy powszechnej w liturgii rzymskiej[3].
Zastępcze formy modlitwy powszechnej
Fakt, iż modlitwa powszechna zniknęła z liturgii papieskiej nie oznaczał jej powszechnego zaniku. Jak twierdzą niektórzy liturgiści, modlitwa powszechna pozostałą w licznych kościołach parafialnych nie tylko poza Rzymem, ale nawet w samym Rzymie, mimo iż zniknęła z oficjalnych ksiąg liturgicznych[4]. Jej formy stały się bardziej zróżnicowane.
P. Oleksy, Modlitwa powszechna w celebracjach liturgicznych, Zeszyty Formacji Liturgicznej, z. III, Kraków 2006, s. 19-20.
[1] Por. B. NADOLSKI, dz. cyt., s. 158; J. JANICKI, dz. cyt., s. 240.
[2] Wydaje się, że Deprecatio Gelasii mogła być oparta na Ektenii pokoju, znanej między innymi z liturgii bizantyjskiej. Z tą tezą nie zgadzają się jednak niektórzy współcześni badacze modlitwy powszechnej twierdząc, że taka forma modlitwy istniała w obrządkach zachodnich już wcześniej. Por. B. NADOLSKI, dz. cyt., s. 159.
[3] Por. B. NADOLSKI, dz. cyt., s. 159; J. JANICKI, dz. cyt., s. 240.
[4] Francuski badacz P. M. Gy twierdzi, że modlitwa powszechna, choć zniknęła w liturgii papieskiej, to jednak była kultywowana w Rzymie w liturgii sprawowanej przez prezbiterów. Cyt. za: B. NADOLSKI, dz. cyt., s. 158.