Cérémonial Apostolique avant Innocent VIII

Il y a quelques années, Mgr. Carinci alors Secrétaire de la Sacrée Congrégation des Rites, nous demanda, d’une manière plutôt officieuse qu’officielle, de préparer une edition mise à jour du vénérable Cérémonial des Evêques, vieux de Presque quatre siècles. Nous commençâmes aussitôt notre etude, mais il ne fallut pas aller très loin pour s’apercevoir que la source du Cérémonial des Evêques n’était autre que le Cérémonial Apostolique lui-même, autrement dit, le premier n’est qu’une adaptation aux cathedrals du Cérémonial de la Cour Papale. Il fallait donc commencer par l’étude de ce dernier pour arriver à connaître le premier. Il fallait remonter l’escalier jusqu’en haut. Plusieurs personnes nous aidèrent dans nos travaux de leurs lumières et de leurs connaissances, mais parmi ceux avec lesquels nous pûmes nous entretenir, nul n’exerça une influence aussi grande que celui qui était alors Sostituto à la Secrétairerie d’Etat, Mgr. Montini. Nous eûmes deux entretiens assez longs. L’aggiornamento de toute la liturgie, sans exclure les fonctions pontificales, l’intéressait vivement. Une phrase parmi d’autres fut marquante : « Il faut donner aux évêques les honneurs qui leur sont dus, mais sans oublier que le personage principal du drame liturgique est Notre-Seigneur lui-même » - fait trop souvent perdu de vue. Et quand tout de suite après les grandes missions, le nouvel archevêque de Milan publiait sa lettre pastorale sur la liturgie, instrument essentiel pour faire revivre le Christ dans le monde, ceux qui avaient pu toucher du doigt l’amour du Souverain Pontife pour la liturgie ne furent nullement surpris (avant-propos, p. 7*).

---

Nabuco Joachim (bp), Tamburini Filippo, Cérémonial Apostolique avant Innocent VIII. Texte du manuscrit Urbinate Latin 469 de la Bibliothèque Vaticane établi par Dom Filippo Tamburini, Fons Vita Edizioni Liturgiche, Roma 1966 (237 s.).
 

Summorum Pontificum - Cæremoniale Romanum

summorum-pontificum.de: Seit drei Jahren betreibt ein Kreis um den Polen Bartłomiej K. J. Krzych das Projekt und die Website Cæremoniale Romanum, die sich die Aufgabe gestellt haben, alle Informationen über die Päpstlichen Liturgien zu sammeln und zugänglich zu machen. Die Besonderheit: Quellen und Beiträge erscheinen in den jeweiligen Originalsprachen; Polnisch oder Latein ebenso wie Deutsch, Englisch oder Französisch. Auch wer kein Polnisch kann, hat also gute Chancen, dort Lesbares vorzufinden. Neben den Eigenbeiträgen, Buchexzerpten und Bibliographien bietet die Seite zahlreiche Links auf ältere Originalveröffentlichungen, die bei Google Books zugänglich sind. Dazu kommt eine unüberschaubare Zahl von Bildern vom eingescannten Kupferstich bis zum modernen Pressefoto, die in Form von Alben auf Picasa bereitgestellt werden. Ein besonderes Glanzstück der Sammlung sind die mehr als 320 Links zu Youtube-Filmen zum Thema. Teilweise handelt es sich dabei um historische Aufnahmen, dann sind darunter auch diverse abgefilmte Bilderschauen mit Material, das weit vor die Film- und Videotechnik zurückreicht. Von besonderem Interesse sind hier die von Caeremoniale Romanum selbst produzierten Kurzfilme, die Bildinformationen zu einigermaßen entlegenen Themen wie der päpstlichen Falda oder der Fistula präsentieren.

Nativitas Domini A. D. 2012 - Fanon

L'Osservatore Romano: Un’ultima parola sulle vesti liturgiche. In occasione delle canonizzazioni del 21 ottobre scorso, Benedetto XVI ha indossato il fanone, una mantellina molto semplice e leggera che, a partire dal X-XII secolo, è stata utilizzata come veste liturgica tipicamente papale. Lo farà di nuovo? 

Nativitas Domini A.D. 2012 - Fanon

Mons. Guido Marini: Accadrà nelle due grandi solennità della notte di Natale e dell’Epifania. Il termine fanone deriva dal latino e significa “panno”. È stato abitualmente indossato dai Pontefici fino a Giovanni Paolo II. Benedetto XVI ha inteso conservare l’uso di questa semplice e significativa veste liturgica. Nel corso del tempo si è sviluppata una simbologia in relazione a questo indumento. Si dice che rappresenterebbe lo scudo della fede che protegge la Chiesa. In questa lettura simbolica, le fasce verticali di colore oro e argento esprimerebbero l’unità e l’indissolubilità della Chiesa latina e orientale, che poggiano sulle spalle del Successore di Pietro. Mi pare una simbologia molto bella. Ed è davvero significativo ricordarla durante l’Anno della fede. 

Promulgation de la constitution de la Liturgie

Promulgation de la constitution de la Liturgie

4 décembre 1963

(Photo Felici)

Images de la Liturgie papale - 'Documentation Catholique'

Images de la Liturgie papale - 'Documentation Catholique'

Joaquim Nabuco et Filippo Tamburini – Le Cérémonial apostolique avant Innocent VIII

Joaquim Nabuco et Filippo Tamburini : Le Cérémonial apostolique avant Innocent VIII. Texte du manuscrit Urbinate Latin 469 de la Bibliothèque Vaticane établi par Dom Filippo Tamburini. Introduction par Mgr Joaquim Nabuco. Bibliotheca « Ephemerides liturgicae », Sectio historica 30, Rome, 1966 ; 237 pp.

Mgr Nabuco, qui est l’un des meilleurs spécialistes de la liturgie papale, a été frappé par l’importance du pontificat de Nicolas V (1447-1455) du point de vue du Cérémonial apostolique. Jusqu’à Nicolas V, la liturgie papale a conservé sa fonction pastorale ; après sa mort, elle deviendra de plus en plus cérémonieuse, pour aboutir à cet ensemble de rites compliqués, marqués par l’esprit séculier de la Renaissance, qui sera codifié dans le Cérémonial de Patrizi-Burckard (1485), édité avec de nouvelles amplifications par Marcel de Corcyre (1516). C’est ce Cérémonial qui devait régir les fonctions solennelles de la Chapelle papale jusqu’à nos jours.

Afin de mieux connaître comment se déroulait la liturgie papale avant qu’elle n’ait été contaminée par le protocole des cours princières de la Renaissance, Mgr Nabuco vient d’éditer un manuscrit remontant aux environs de 1470 : l’Urbinate Latin 469 de la Bibliothèque Vaticane. Nous y trouvons le dernier état du célèbre Cérémonial du cardinal Jacques Stefaneschi (+ 1341), dont Mabillon a donné une édition fort interpolée dans son Museum italicum (Ordo romanus XIV).

A qui voudra tirer le meilleur profit du Cérémonial dont F. Tamburini a établi le texte, il sera utile de lire la solide étude du P. Marc Dykmans, Mabillon et les interpolations de son Ordo Romanus XIV, dans la revue Gregorianum, XLVII (1966), pp. 316-338, étude suivie d’une présentation des manuscrits du Cérémonial papal du 13^e au 16^e siècle (pp. 338-342).

---

P. Jounel, LaMaison-Dieu, 96 [4e trimestre1968], p. 133-134.

Archdale A. King - Photos of the Papal Liturgy

Archdale A. King - Photos of the Papal Liturgy

Plan de Saint-Pierre pour le Concile Vatican II - 'Documentation Catholique'

Plan de Saint-Pierre pour le Concile Vatican II - 'Documentation Catholique'

Présentation: Trésors inconnus du Vatican. Liturgie et cérémonial

Trésors inconnus du Vatican. Liturgie et cérémonial par Bernard Berthod et Pierre Blanchard, L'Amateur, Paris 2001, 352 p.

Archdale A. King - Insignia of the Pope

TIARA

            The Papal tiara, like the mitre, seems to have been derived from the camelaucum or regnum, and to have retained the from of a tall pointed cap for many centuries. As a head-covering for the Pope, it is first called a tiara in the life of Paschal II (1099-1118) [1]. An 11^th-century fresco of Nicholas I (858-67) in the lower church of S. Clemente (Rome) depicts the tiara as a high and pointed coneshaped hat, ornamented with a gold band. This gold circlet or ‘crown’ on the ‘imperial phrygium’ is referred to by Suger, abbot of St. Denis (Paris), in 1130. Ordo Romanus XI (12^th century) makes a definite distinction between the mitre and the tiara. By the 13^th century, the gold circlet was already fashioned in the form of a tooth-edged crown (regnum), to which a second was added under Boniface VIII (1294-1303) and a third under Clement V (13-5-14), from which is derived the triregnum. The form of the headgear, however, remained until the 14^th century a tall cap, resembling a sugar-loaf, from which two black lappets (caudae) were suspended [2].

            The inventory of papal treasures made in 1295 still shows a single royal circlet round the tiara. The second crown may have been added as an expression of pomp, but it is more probably explained as an indication of the twofold authority of the Pope – spiritual et temporal. The first notice of the three crowns is found in an inventory made in 1315 or 1316, and the tomb of Benedict XI, who died at Perugia in 1304, shows the early type of tiara. The effigy of Clement V (ob. 1314) at Uzès was unfortunately so mutilated by the Hunguenots that it is impossible to ascertain the form of the ‘hat’, but there are still only two crowns on the tomb of John XXII (ob. 1334) at Avignon. The first monument to represent the Pope with the triple crown is that of the Cistercian Benedict XII (ob. 1342), which is also to be seen at Avignon.

            From the end of the middle ages, the upper part of the tiara had a growing tendency to ‘break loose’, until it became larger than the base, allowing for a rich ornamentation of chasing and precious stones. The small cross on the top of the tiara was introduced in the 16^th century. The tiara is not strictly a liturgical ornament, and at solemn functions the Pope wears a mitre, while the tiara is carried before him. It is, however, worn for the ceremony of coronation, the return to the sacristy after a solemn Mass, and in the procession to and from the Mass commemorative of the anniversary of the coronation.

FLABELLUM

            The ostrich-feather fans or flabella, which are carried on either side of the papal sedia gestatoria and flank the throne on solemn occasions, may possibly be derived form the fan once used by the deacon during the canon of the Mass [3]. Two of these fans are found today in the museum of the University of Pennsylvania, having been exchanged for another pair by an American in 1902.

FALDA

            The falda is a vestment peculiar to the Pope, consisting of a long and large skirt of white silk with a train falling over the feet. The Pope girds it round his loins, and when walking has it raised in front by two protonotaries apostolic.

FANON

            The fanon, as we have seen, is referred to, under the name of anabolagium, in Ordo Romanus I for use at the stational Mass of the Pope, but it was not until it became customary for all priests to wear an amice with the alb that the fanon became an exclusively papal vestment. By the time of Innocent III (1198-1216), the fanon was worn exclusively by the Pope, but it was known as an orale, and the term fanon was not employed until later [4]. The remote derivation of the fanon thus seems to have been the same as that of the amice, but it has been considered by some writers to be either an imitation of the veil worn by Greek bishops or an attenuated successor of the Byzantine phelonion. Its form and material in early times is uncertain, but we see from an inventory of the papal treasury (1295) that it was made of white silk in the later middle ages. A favourite ornamentation was one of narrow stripes of gold or of some colour, especially red, woven into the silk. The fanon was square in shape until the 15^th century, and its present cape-like form seems to have appeared about the 16^th century or even later.

            Its present form and usage have been described by Braun in the Catholic Encyclopedia: ‘It is a shoulder cape worn by the Pope alone, consisting of two pieces of white silk ornamented with narrow woven stripes (virgatum) of red and gold but somewhat unequal size, while the smaller iis laid on and fastened to the larger one. To allow the head to pass through there is made in the middle a round opening with a vertical slit running down farther. The front part of the fanon is ornamented with a small cross embroidered in gold….

            After the cardinal deacon has vested the Pope for a solemn Mass with the usual amice [5], alb, girdle, subcinctorium and pectoral cross, he draws on, by means of the opening, the fanon and the turns the half of the upper piece towards the back of the Pope’s head. Then, when he has given the stole, tunicle, dalmatic and chasuble, he turns down that part of the fanon which had been placed over the head of the Pope, draws the front half of the upper piece aboce the tunicle, dalmatic, and chasuble, and finally arranges the whole upper piece of the fanon so that it covers the shoulders of the Pope like a collar.’ [6]. St. Pius X had a fanon in two separate pieces, as he found vesting with it in a single piece was awkward.

SUBCINCTORIUM

            The suncinctorium, which is attached to the cincture, is similar both in form and character to the maniple. It is woven in gold, with large flattened ends, one of which is embroidered with a small Agnus Dei, and the other with a cross. A sacramentary of the end of the 10^th century, now in the Bibliothèque Nationale at Paris [7], refers to it under the name of balteus, and in the ‘Mass of Illyricus’ it is called praecinctorium [8]. Other names for the vestment include subcingulum, perizoma [9] and subcinctorium. It was probably used first in France, and was introduced into Italy about the end of the first millennium. Medieval documents refer to the subcinctorium as a band attached to the cincture of the bishop, but it was worn sometimes by simple priests.

            The original form of the vestment is doubtful, but Honorius of Autun (ob. 1145 or c. 1152) says: Subcingulum, quod perizoma vel subcinctorium dicitur, circa pudenda duplex suspenditur [10]. And again elsewhere, in speaking of the ‘arms’ of the priest: cingulo pro arcu se cingit, subcingulum pro pharetra sibi [11]. John de Guerciis, a Milanese writer of the 13^th century, tells us: et est subcingulum quoddam in stola quod ligature cum cingulo. Its original purpose according to Durandus (ob. 1296) was to secure the stole to the cincture [12], but it may have been a relic of the alms-bag which was attached to the girdle and carried on journeys, in order to scatter largesse as the papal or Episcopal cortege went on its way. It would seem to have been a band some centimeters wide that was doubled an attached to the girdle about the waist.

            The subcinctorium gradually ceased to be worn by priests and bishops, and about the close of thr 13^th century it had become no more than an ornamental vestment, which by the 16^th century was reserved exclusively to the Pope and to the bishops who followed the Ambrosian rite.

[1] Lib. Pontif., edit. Duchesne, II, 296.

[2] The lappets were black in colour until the 15^th century.

[3] Cf. Carmelite and Oriental rites. Cf. O.R. XIV, 53; Pat. Lat., t. LXXVIII, col. 1165.

[4] Late Latin fano, from πῆνος, cloth, woven fabric.

[5] The fanon was worn originally without an amice.

[6] Braun, Fanon, Cath. Encyclop., vol. V, p. 785.

[7] Paris, Bibl. Nat., MS. F. lat. 12052.

[8] The Mass provides a prayer Ad praecinctorium: Praecinge me, Domine, virtute, et pone in immaculatam viam meam. Bona, op. cit., append., p. 474.

[9] Gk., περιζώννύμι, to gird round oneself, put on as a belt.

[10] Honor., Gemma animae, lib. I, cap. CCVI; Hittrop, op. cit., col. 1232.

[11] Ibid., lib. I, cap. LXXXII; ibid., col. 1203.

[12] Subcingulum, quod dependet a cingulo quo stola Pontificis cum ipso cingulo colligatur. Durand., Rat., lib. III, cap. I, n. 3.

---

Archdale A.King, Liturgy of the Roman Church,London 1957, p. 158-161.

Bibliografie o liturgii apostolskiej Nersingera, Wassilowsky'ego i Wolfa

Do naszego zbioru bibliografii dodane zostały opracowania zawierające się w dwóch prezentowanych już na łamach naszego portalu niemieckojęzycznych dziełach: (Ulrich Nersinger, Liturgien und Zeremonien am Päpstlichen Hof; Günther Wassilowsky, Hubert Wolf, Päpstliches Zeremoniell in der Frühen Neuzeit).

Trzy zamieszczone dokumenty są pełnymi zbiorami bibliografii i literatury dotyczącej omawianych przez wyżej wymienionych badaczy zagadnień (a więc całościowy pogląd na liturgię papieską, ze szczególnym uwzględnieniem jej stanu sprzed soborowych i posoborowych reform liturgicznych oraz papieski ceremoniał w czasach nowożytnych).

Oto wspomniane dokumenty (warto wspomnieć, że zestaw literatury znajdujący się w pierwszym tomie tytułu, który wyszedł spod pióra Nersingera obejmuje prawie 30 stron wielojęzycznych publikacji z okresu kilku wieków!):

# Günther Wassilowsky, Hubert Wolf - Päpstliches Zeremoniell in der Frühen Neuzeit [LITERATUR] 

# Ulrich Nersinger - Liturgien und Zeremonien am Päpstlichen Hof, t. I [LITERATUR] 

# Ulrich Nersinger - Liturgien und Zeremonien am Päpstlichen Hof, t. II [LITERATUR]

Abp A. J. Nowowiejski - Porządki Rzymskie

Abp A. J. Nowowiejski - Porządki Rzymskie

Abp A. J. Nowowiejski - Kilka szczegółów o liturgii apostolskiej

Koniec wieku XV i początek XVI zaznaczył się w historji mszału wypadkiem wielkiej doniosłości. Jest to ostateczne ułożenie i ogłoszenie rubryk, według których msza św. się sprawowała: rubryk nadzwyczaj mądrze ułożonych i podziwienia godnych, których uroku nie pojmą ci chyba, który utracili poczucie wiary lub smak rzeczy poważnych. Prawa te, których powstanie ginie w pomroce wieków, pojawiły się już częściowo w porządkach Rzymskich na użytek kaplic, t. j. nabożeństw papieskich, pisanych.

s. 62

---

Nazwy tej: „breviarium” w dzisiejszym znaczeniu użył pierwszy [1] Alkuin (804), lecz już przed nim brewjarz istniał [2]. Pierwsze brewjarze rzymskie pochodzą z pontyfikatu Innocentego III i noszą nazwę: Breviaria de Camera lub Breviaria secundum usum Romanae Curiae, t. j. brewjarze pałacowe, brewjarze kurji Rzymskiej (nie bazylikowe), t. j. te, z których na dworze papieskim się modlono [3]. Na urobienie poszczególnych części i źródeł brewjarza bezpośrednio lub pośrednio w większy lub mniejszy sposób składali się papieże: św. Damazy, św. Leon W., św. Gielazy, św. Grzegorz W., św. Grzegorz III i Adrjan I; lecz, zdaje się, dzieła skrócenia, a więc utworzenia właściwego brewjarza dokonał pierwszy św. Grzegorz VII na synodzie Rzymskim z r. 1074 i 1076, przez nadanie officjum brewjarzowemu poprawniejszej formy i zalecenie jej duchowieństwu [4].

Skrócenie to przyjęte zostało we wszystkich kościołach rzymskich, z wyjątkiem bazyliki Lateraneńskiej, jak to zaznacza w wieku następnym Piotr Abelard w liście do świętego Bernarda [5]. W XIII wieku znowu brewjarz skrócono, ale tylko dla kaplicy papieskiej u św. Jana Lateraneńskiego, aby nabożeństwa, w których papież i kardynałowie uczestniczyli, nie zabierały im zbyt czasu, na inne ważne zajęcia przeznaczonego. Radulf z Tongres w XIV wieku opowiada [6], że to officjum skrócone sam widział i że ono, na zalecenie św. Franciszka, w przekonaniu, że było „secundum ordinem Ecclesiae Romanae”, jak rozkazał św. Franciszek, przez jego zakonników było odmawiane.

[1] Por. Dom. Baümer, L. c., p. 425.

[2] Według Batiffol, Histoire du Bréviaire Romain, p. 195 sq., najstarożytniejsze brewjarze pochodzą z góry Kasynu, z końca XI wieku.

[3] Ehrle, Historia bibliothecae romanorum pontificum, Romae, 1890, t. I, p. 549.

[4] De Consecrat. Dist. 5, cap. 15.

[5] « Antiquam Romanae Sedis consuetudinem nec ipsa civitas tenet, sed sola Ecclesia Lateranensis, quae mater est omnium, antiquum tenet officium, nulla filiarum suarum in hoc eam sequente, nec ipsa etiam Romani Palatii Basilica ». Abailardi, Opera, Epist. V.

[6] De Canon. observantia, prop. 22 : « Clerici capellares... officium romanum semper breviabant, prout domino papae et cardinalibus congruebat observandum, et huius officii ordinarium vidi Romae tempore Innocentii recollectum ».

s. 75

---

Innocenty VIII, papież (1484-1492), rozkazał Augustynowi Patrizi (Piccolomini), ceremonjarzowi swemu, który później został biskupem w Pienza, w Toskanji († 1496), ułożyć zbiór przepisów, według których ceremonje papieskie się odprawiają; zbiór ten, ułożony na tle Porządków Rzymskich, nie został wydrukowany za życia Patrizi’ego [1]. Dopiero w roku 1510, za Leona X, papieża, Krzysztof Marceli, biskup w Korfu, pozwolił go sobie wydrukować w Wenecji p. t. „Rituum ecclesiasticorum, sive sacrarum Caeremoniarum Sanctae Romanae Ecclesiae libri tres non ante impressi”; owszem papież udzielił przywileju na druk tego dzieła. Po raz pierwszy dopiero wówczas ujrzano ceremonje papieskie w druku; ceremonjarze bowiem papiescy dotąd ogłaszanie ich uważali za świętokradztwo i za wydanie rzeczy świętych, jakiemi są tajemnice obrzędowe, na profanację ludzką. Prefekt ceremonjarzy papieskich, wspomniany wyżej Parys Grassus, wystosował do Leona X memorjał, w którym żąda, aby rozkazał spalić ów ceremonjał Patrizi’ego, a przynajmniej poprawić z błędów [2]. Sprawa przez się sama z czasem ucichła, lecz myśl poprawy i wydania ceremonjału poprawnego, zaprowadzającego jednostajność w nabożeństwach pontyfikalnych, nie tylko w Rzymie, ale i na całym świecie wkrótce się urzeczywistniła.

„Klemens VIII, pisze Catalani [3], był pierwszym, który z pomocą ludzi uczonych ułożył i wydał dla całego Kościoła Ceremonjał biskupi”. Wziąwszy pod uwagę, że, jak sądzi Thomassinus [4], kanonicy tym są podczas nabożeństw względem biskupa, czym kardynałowie względem papieża, na wzór do swej pracy przyjął te ceremonje, które się odprawiają w kaplicy papieskiej.

[1] Dom Guéranger, Instit. liturg., t. I, p. 70.

[2] „Librum caeremoniarum nuper impressum omnino comburi simul cum falso auctore, aut saltem ipsum auctorem corrigi et castigari”. Migne, Patrol. Cursus compl., t. LXXVIII, col. 855.

[3] We wstępie do swego komentarza obszernego na Ceremonjał biskupi.

[4] Discipl. eccles., pars I, l. III, c. VII, VIII, § praecipue.

s. 146

---

Nie wiemy z pewnością, czy wiarogodne są podania, jakoby już papież Damazy († 384), a po nim papież Hilary († 468) założyli w Rzymie scholam cantorum [1]. Lecz niezawodną jest rzeczą, że dopiero Grzegorz Wielki nadał szkole śpiewaków rzymskich stałą podstawę i odpowiednie urządzenie, o czem słowa Jana Djakona, wyżej przytoczone [2], zaświadczają. Szkołą ta wykonywała śpiewy liturgiczne w bazylikach Watykańskiej i Lateraneńskiej, jako też w innych kościołach stacyjnych, w których papież nabożeństwo odprawiał, i odtąd istnieje, choć już w zmienionej formie, pod nazwę „Capella Pontificia” [3]. Główną jej obsadę stanowili subdjakoni w liczbie siedmiu, z któremi w znacznie większej ilości śpiewali, już to symfonicznie, już na przemiany, chłopcy, wykształceni w szkole śpiewaków. Chłopcy ci brani byli, głównie w VIII i IX wiekach, z sierot [4]; ztąd i szkołę nazwane „orphanotrophium”. W VIII wieku szkołą ta, w której nie tylko śpiewu, ale i innych przedmiotów naukowych uczono [5], zajmowała gmach przy via Merulana [6]. Jeszcze w XI wieku w szkole śpiewaków było siedmiu subdjakonów i wielu niższych duchownych, którzy się tam w śpiewie ćwiczyli [7]. Przedtym obowiązek śpiewania w chórze należał do djakonów, którym wszakże, jako właściwym ministrom ołtarza, św. Grzegorz I zabronił należeć do szkoły śpiewaków [8]; dlatego djakoni niegdyś musieli mieć głos piękny i znać sztukę muzyczną. Papieże Sergjusz I i Sergjusz II byli wychowańcami Rzymskiej szkoły śpiewaków, a Anastazy Bibljotekarz mówi szczególniej o Sergjuszu II, że go, jako chłopca, Leon III oddał na naukę do szkoły śpiewaków, i że chłopiec w krótkim czasie wielkie postępy uczynił we wszystkich naukach [9].

[1] Macri, Hierolex. ad voc. Schola cantorum. Zacharias, Onomast. ad voc. Schola cantorum.

[2] Ob. Wyżeh, str. 204.

[3] Por. Battandier, Annuaire Pontifical Catholique, 1899, p. 377.

[4] Liber diurnus III, 19 ; Liber Pontif. (ed. Duchesne), t. II, p. 92, 195.

[5] Według Agobarda, biskupa Ljonu († 840), dobry śpiewak powinien być wyćwiczony w Piśmie św. i w innych naukach, które mogą go oświecić. De correctione antiphonarii, c. 18.

[6] Duchesne, Origines du culte chrét., 2 ed., p. 336.

[7] Zacharias, Onomast. ad voc. Schola cantorum.

[8] Concil. Rom, 595 a., can. 1; Duchesne, Orig. du culte chrét., p. 161.

[9] « Praesul eum scholae cantorum ad erudiendum communibus traditit litteris, et ut mellifluis instrueretur cantilenae melodiis... Insignis idem et solertissimus puer celeriter omnis literalis disciplinae sumsit ingenium, ut omnes ipsius praecelleret scholae pueros ».

s. 227

---

Na czele szkoły śpiewaków stali rektorzy, których nazywano magistri scholae, którym to Karol Wielki poruczył poprawę antyfonarzy [2]. Pierwszy i drugi porządek rzymski zwierzchnika szkoły śpiewaków nazywa zwykle prior albo primus scholae, primicerius (t. j. primus in cera, czyli, że imię jego było wypisane pierwsze na tablicy woskowej, gdzie były wypisane wszystkie imiona śpiewaków) scholae cantorum albo krótko cantor, a później magister capellae. Pomocnik jego zwał się succentor. Potym szedł drugi w rzędzie liturgicznych śpiewaków, mianowany w najstarożytniejszych porządkach rzymskich secundus cantorum, a później secundicerius. Następnie był tertius cantorum. Za nim był quartus cantorum, który w pierwszym porządku rzymskim [3] ma nazwę: archiparaphonista, t. j. pierwszego między parafonistami czyli między współ(para) śpiewakami. Archiparaphonista stał na czele parafonistów, którzy wraz ze swoim przełożonym nie zajmowali tak wybitnego stanowiska, jak primicerius i secundicerius. Tych ostatnich, a przedewszystkim primicerjusza powaga i zakres obowiązków wzrastały zwolna w ciągu wieków, tak iż przy wielu kościołach należał on do najznaczniejszych jego ministrów [4], t. j. do dygnitarzy (dignitates). Podczas liturgji przewodnicy szkoły stali na czele w pobliżu ołtarza, za nimi byli chłopcy w dwuch szeregach [5], wreszcie parafaniści [6].

[2] „Praecipiens de omnibus civitatibus Franciae magistris scholae antiphonarios eis ad corrigendum tradere et ab eis discere cantare”. Ap. Baronium, Ann., t. XIII, ann. 787. Mowa tu o rektorach szkoły w Metzu.

[3] Ordo I, n. 7,8.

[4] Georgi, De liturgia Rom. Pont., II, 115, sqq.

[5] Ordo Rom. I, n. 8.

[6] Duchesne, L. c., p. 336.

s. 228.

---

Pius IV papież, potwierdziwszy dekreta reformacyjne soboru Trydenckiego dnia 2 sierpnia 1564 r. ustanowił kongregację, złożoną z 8 kardynałów, aby nad ich wypełnieniem czuwała. Kongregacja ta przedewszystkim zajęła się poprawą śpiewu i muzyki w Rzymie, a w szczególności w kaplicy papieskiej, która powinna dawać wzór poprawności wszystkim kościołom w Rzymie i na całym świecie. Kongregacja wyznaczyła do tej sprawy dwuch kardynałów, Vitellozzo Vitellozzi i Karola Boromeusza, który wraz z wyznaczonemi przez kolegjum papieskich śpiewaków 8-u jego członkami odbyli w tym celu konferencję. Na żądanie kardynałów, aby ze śpiewów usunięte zostały wszystkie słowa, nienależące do tekstu liturgji, niestosowne motety, oraz muzyka lekka, śpiewacy odpowiedzieli, że gotowi są w tym razie zastosować się do przepisów: gdy wszakże następnie zażądano od nich, aby śpiew polifoniczny w taki sposób był wykonywany, aby wszystkie jego słowa wyraźnie dawały się słyszeć, odrzekli, że to nie zawsze jest możebne. Wtedy to kardynałowie, przecząc tej niemożebności, podali za przykład słyszane przez nich improperja Palestryny.

s. 252-253

---

„Do dziś dnia w kaplicy sykstyńskiej watykańskiej, w Wielki Tydzień, gdy kaplica obrana ze wszystkich przystrojów, ogołocona z przepychów bogatych, świeci jedynie malowaniem Michała Anioła, wtedy w obec jego Sądu Ostatecznego, co grzmi grozą i strachem – płacze i kwili muzyka Palestryny. Wtedy roztapia się serce, choćby od wieku lat oskorupiałe cierpieniem lub pychą, wtedy myśl ulatuje po nad doczesności doliny; żałość, pełna niebiańskiej słodyczy, radości i tryumfu, nieskończone tęsknoty wpływają w duszę słuchacza, budzą w niej i rozwiązują najgłębsze tajemnice życia i śmierci” (Kremer, Listy z Krakowa, II).

Tak więc Palestryna nadał śpiewowi polifonicznemu nie tylko religijny zwrot. Tekst jego kompozycji, jak mówiliśmy, był zrozumiały i jasny, gdyż rozmieszczenie zdań i słów, odpowiadających każdej z należących do ogólnej harmonji melodji, w ten sposób było urządzone, iż o tyle tylko krzyżowały się one z sobą, o ile nie sprawiały zamieszania, które może stać na przeszkodzie do zrozumienia każdego poszczególnego słowa pienia liturgicznego. Styl Palestryny zwano stylem a capella [1], ponieważ go używała kapela, t. j. chór papieski.

(…)

Na sposób Palestryny tworzono w następnych wiekach najwięcej w Rzymie, gdzie w kaplicy Sykstyńskiej trzymano się form starych. Zasłynął tam szczególniej Allegri Grzegorz († 1652) swoją piękną dwuchórową kompozycją „Miserere” wykonywaną w Rzymie do dziś w wielkim tygodniu [2], Agazzari Agosto († 1640, kapelmistrz kolegjum Niemieckiego, Pisari Pasquale († 1778), zwany Palestryną XVIII wieku, i inni.

[1] Obecnie kompozycjami a capella zowią się te mianowicie, które są wykonywane bez towarzyszenia organu lub orkiestry.

[2] Po pierwszym wykonaniu pod groźbą klątwy zakazano kopjowania kompozycji Allegri’ego Miserere. Mozart ze słuchu ją odpisał. Pierwszy raz drukowano ją w Londynie r. 1771. Zakaz kościelny następnie był cofnięty.

s. 256-257

---

Tylko Kościół Wschodni i kaplica papieska dawnego trzymają się zwyczaju, i żadnego instrumentu, nawet organu, nie dopuszczają do liturgicznego śpiewu.

s. 268

---

Gdy papież uroczyście Tajemnice śś. sprawuje, po epistole, śpiewanej przez subdjakona łacińskiego, subdjakon grecki głosi ją w swoim języku; poczem znów z kolei djakon łaciński i djakon grecki śpiewają ewangielję, każdy s swej mowie [2].

[2] Thomassin, Eccl. discipl. I, 2, 82, n. 3.

s. 320

---

Połączenie wszystkich trzech pierwotnych języków świętych, szczególniej zajaśniało chwałą w r. 1409, na koronacji Aleksandra V papieża, w czasie soboru Pizańskiego; śpiewano wtedy epistołę i ewangielję, po hebrajsku, grecku i łacinie [3].

[3] Dom Marténe, De antiquis Ecclesiae ritibus, t. I.

s. 321

---

I po za mszą św. Śpiewa się Kyrje elejzon. W pierwszym porządku rzymskim [1] Kyrje elejzon nosi miano litanji (z gr. λιτανεία), t. j. błagalnej prośby tych, którzy są nieszczęśliwemi w skutek swych grzechów. Dlatego tak zwane teraz litanje otrzymały swą nazwę ztąd, iż, jako modlitwy pokutne i błagalne, zaczynały się od Kyrje elejzon, t. j. od litanji; a także dlatego, iż wszystkie pojedyńcze prośby, zanoszone w ciągu litanji naszych, są w gruncie rzeczy tylko rozdrobnieniem błagalnego wołania o miłosierdzie, zawierającego się w Kyrie elejzon.

[1] Ordo Rom. I, c. 9. Por. Regula s. Benedicti c. 17.

s. 371

---

Wprawdzie porządki rzymskie XIV (n. 79) i XV (n. 41) czynią uwagę, że biskup rzymski w niedziele Gaudete i Laetare pozdrawia obecnych słowy: Pax vobis. Jednakże ceremonjał biskupi obecnie przepisuje biskupom we wszystkie niedziele adwentu i postu śpiewanie Dominus vobiscum. Niegdyś bowiem w Rzymie w niedziele adwentowe odmawiano Gloria (że zachodziło to około XII wieku, dowiadujemy się z XI porządku rzymskiego, n. 4), ztąd i Pax vobis śpiewano.

s. 376, p. 4

---

W ogóle wyższy pośrednik używa w liturgji do posługi niższych pośredników. Więc do posługi papieżowi w liturgji należą nawet biskupi, do posługi biskupowi w liturgji używani są także kapłani, obok niższych stopni liturgicznych duchowieństwa.

s. 410

---

Później wszedł w użycie obyczaj całowania nogi biskupiej, np. przez djakona przed ewangelją; ale Grzegorz VII, papież, samemu papieżowi oddawanie tej czci zastrzegł.

s. 412

---

Najuroczystszą była procesja, jaką opisał I porządek rzymski [2]: papieża, jadącego konno, poprzedzał akolita stacjonalny z chryzmą, którego naczynie owinięte było chustą, i inni akolici z kielichem, pateną, krzyżem, ewangieljarzem i innemi księgami, naczyniami, tacami, nalewkami i t. p.

[2] Mabillon, Mus. Ital., t. 2, p. 84.

s. 425

---

Biskup zatem oddaje zwykle salutacje przed nader małe pochylenie głowy, papież zaś nigdy na nie nie odpowiada, „praerogativa enim est Romani Pontificis, ut nemini omnino mortalium reverentiam faciat” [2].

[2] Catalani, In Caer. epp., l. I, c. 23, § 2, IV.

s. 459

---

Papież tylko, siedząc przyjmuje turyfikację od klęczącego, a biskup ma niekiedy głowę nakrytą podczas okadzania.

s. 479

---

Ponieważ papież jest w szczególniejszy sposób widzialnym zastępcą Chrystusa Pana, dlatego jemu w wyróżniający sposób składamy pocałunek czci. Innocenty III, papież, wylicza [6] siedm rodzajów pocałunków, oddawanych papieżowi podczas mszy papieskiej: „ad os, ad pectus, ad humerum, ad manus, ad brachia, ad pedes, ad genua”; papieżowi to, z powodu jego godności, królowie i cesarze nawet po za mszą całowali nogi. I obecnie jeszcze w liturgji papieskiej odbywa się pocałowanie ręki, piersi, kolan i nogi. Tego ostatniego pocałowania dopełnia subdjakon po ukończeniu epistoły i djakon przed zaśpiewaniem ewangielji, „aby, jak pisze Innocenty III [1], okazali mu najwyższą cześć, aby zaświadczyli, że uznają Go za zastępcę Tego, którego nogi ucałowała owa niewiasta grzesznica [2]. Cześć złożyć należy podnóżkowi nóg Jego, bo święty jest [3], bo nóg Jego dotykając niewiasty, oddały cześć zmartwychwstającemu [4]. W ogólności, nikt niema obowiązku całowania rąk Najwyższego Pasterza, chyba, że z rąk jego coś otrzymuje albo w ręce jego oddaje, aby okazać, że za jedno i za drugie winniśmy mu dzięki składać, albowiem jako zawsze udziela własnych rzeczy, tak nigdy nie przyjmuje cudzych. Oprócz ofiary chleba żadnej innej w ręce nie bierze, jak tylko tę, która za zmarłych jest składaną”.

[6] De altar. myst., l. VI, c. 6.

[1] L. c., II, c. 36.

[2] Łuk. VII, 38.

[3] Ps. XCVIII, 5.

[4] Jan XX, 17.

s. 482-483.

---

Abp A. J.Nowowiejski, Wykład liturgji Kościoła katolickiego, t. III, Warszawa 1905

Des oblations présentées au Souverain Pontife à l’occasion de la canonisation des bienheureux et de leur sens mystique

Editions Sainte-Agnès: "Notre-Seigneur Jésus-Christ, Roi universel des vivants et des morts, a explicitement commandé à ses fidèles de se faire de puissants Amis auprès des bienheureux Habitants du Ciel (S. Luc, xvi, 9). Aussi est-ce le propre de tout véritable chrétien, non seulement de prier et d’invoquer les Saints, mais encore de brûler des cierges devant leurs images, d’orner leurs autels et de faire des aumônes en leur nom et en leur honneur.

Ces saints que nous vénérons et aimons, c’est au cours d’un rituel sacré que le Souverain Pontife, le Vicaire du Christ sur la terre, les a publiquement reconnus dignes du culte de dulie. Assurément, ce n’est pas l’Eglise qui, de personnages quelconques, fait des saints ; le rôle du Magistère consiste essentiellement à reconnaître, de par son charisme d’infaillibilité, l’authenticité de l’œuvre souveraine et absolue du Saint-Esprit dans ces âmes privilégiées. Aussi, la cérémonie de canonisation est-elle une descente manifeste du Ciel sur la terre, la révélation d’une réalité céleste au profit des êtres en état de voie que sont les membres de l’Eglise militante.

C’est pour cette raison qu’un certain nombre de gestes mystérieux ont lieu à cette occasion, dont la signification mystique est propre à réaliser efficacement ce qu’ils désignent. Le petit ouvrage de l’Abbé Ciccolini dévoile la profondeur de ces cérémonies, qui, tout au long du temps qui nous sépare de l’Avènement glorieux de Jésus-Christ, nous ont indiqué à quels saints nous vouer, afin de pouvoir être reçu dans les « tabernacles éternels »."

---

E. Ciccolini, Des oblations présentées au Souverain Pontife

à l’occasion de la canonisation des bienheureux et de leur sens mystique, Rome 1862

Tabarro Papal

Tabarro Papal

Święta Kongregacja Ceremoniału do rektorów rzymskich kościołów [1902]

Święta Kongregacja Ceremoniału do rektorów rzymskich kościołów [1902]

La cerimonia di consacrazione di 8 nuovi vescovi a Roma

Il Tresoro della Basilica Vaticana

 

A. Colasanti, Il Tresoro della Basilica Vaticana, 1909

Fine d'anno a San Pietro. Il Pontefice benedice i tramvieri romani

Proclamata Regina la Madonna di Roma - Il Santo padre scende in san Pietro per incoronare Maria Salus Populi Romani

Il Concistoro

Comment on élit un pape

On mesure aisément l’importance des conclaves dans l’histoire de l’Église : c’est grâce à leurs délibérations, grâce à leurs votes, qu’au-dessus des hommes, au-dessus de ces frères qui ne se conduisent pas toujours en frères, se dresse toujours un père commun, dont la voix aspire à les unifier.

En élisant un Pape, le conclave donne à Dieu son vicaire, chargé de personnifier ici-bas les droits de la vérité absolue et de l’inflexible morale ; et il donne à la terre je stratège spirituel qui devra, sa vie durant, veiller aux destinées de l’Église en marche. Le conclave prépose un pasteur à cet immense bercail qui, de par la volonté rédemptrice du Christ, doit se confondre avec l’humanité tout entière. Quelles qu’aient pu être au cours de l’histoire les ambitions tout humaines qui parfois s’y agitèrent, les conclaves, survenant périodiquement chaque fois que le règne de Dieu sous son aspect terrestre paraît être en déshérence, ont, en définitive, scandé et déterminé les progrès de ce règne, avec l’assistance de l’Esprit (p. 95).

Proclamazione del Dogma dell'Assunzione

Le journal de Jean Burchard évêque et cérémoniaire au Vatican

En 1885, Thuasne publia, pour la première fois, en trois gros volumes in-quarto, le Johannis Burchardi Diarium dont on ne connaissait jusqu’alors que des extraits recueillis par divers auteurs, notamment par Rinaldi et Eccard. Le travail de Thuasne contenait une lacune et ne monbreuses inexactitudes de détail. Il fut refait par l’Italien Enrico Celani qui, au cours des années 1907-1913, publia en deux volumes in-quarto le Johannis Burchardi liber notarum. Aujourd’hui, pour la première fois, on publie du Journal [1] de Jean Burchard une traduction française qui, ne pouvant être intégrale, contient, du moins, les parties essentielles. 

De quoi parle ce Journal ? Et, tout d’abord, qui est ce Jean Burchard dont le souvenir s’impose aujourd’hui encore à notre attention ?

[1] On a cru devoir garder ce terme consacré par l’usage. Burchard, pour désigner son travail, se servait de l’expression « Livre de notes » (voir 1er janvier 1497 dans Celani 2, 7, dans Thuasne 2, 346).

N. B. : Joseph Turmel en publiant cette traduction voulait susciter une sensation. Il est un prêtre apostat qui a quitté le sacerdoce. Malgré ceci son travail posséde un certain valeur historique et liturgique. 

---

Joseph Turmel, Le journal de Jean Burchard évêque et cérémoniaire au Vatican,

Les textes du christianisme X, Paris 1932

I corpi armati della Citta del Vaticano. La Guardia Svizzera

Le Pape. Le Conclave, l'élection et les cardinaux

La Papauté est la plus vieille institution du monde. En Europe, les amatateurs d’antiquité saluent bien bas une noblesse qui peut remonter aux Croisades : mais la Papauté est antérieure aux Croisades de dix siècles. En Asie, berceau de l’humanité, certaines religions peuvent revendiquer une antiquité millénaire : mais elles sont plutôt des syncrétismes de croyances qu’une Église positive et que, surtout, le gouvernement d’un Chef spirituel.

Seule, la Papauté possède donc, parmi les établissements de notre époque, ce caractère d’ancienneté deux fois millénaire, unie à l’activité la plus intense et la plus étendue : cérémonies du Vatican, « Église du silence », Action catholique, diplomatie pontificale, action sociale, liturgies multiples, des Chaldéens aux Latins et des Latins aux Mozarabes, prêtres, évêques, religieux de toute robe et de toute couleur...

Or, cette Puissance exceptionnelle reste sur bien des points, sinon inconnue, du moins mal connue. Le secret nécessaire qui entoure certaines de ses démarches, le langage particulier de sa Chancellerie et, plus encore, la « laïcisation » du monde moderne qui, au regard de tant de spectateurs sans préjugés, fait de son dogme un corps intellectuel inassimilable, de son culte une sorte de curiosité fossile, de sa mystique une étrange duperie : tous ces motifs contribuent à donner de l’Église l’image d’une Puissance incompréhensible et déconcertante, voire dangereuse, à la fois pour le coeur et l’esprit.

Les pages qu’on va lire – et qui relèvent pas de l’apologétique – n’ont d’autre objet que d’exposer, d’expliquer au lecteur de bonne foi, de lui « raconter » ce qu’est réellement l’Église, en éclairant celle-ci en profondeur, sous ses angles les plus divers, et en commentant cette présentation grâce aux données de l’Histoire et à l’éxperience personnelle de l’auteur : elle sera donc, si l’on veut, une sorte de spectacle « Son et Lumière », pour lequel les projecteurs seront braqués essentiellement sur le Chef visible de l’Église, le Pape, et sur ses associés les plus éminents, ceux qui « portent » l’Église avec lui, le Sacré-Collège des Cardinaux

---

Charles Pichon, Le Pape. Le Conclave, l'élection et les cardinaux, Paris 1955

Cerimonia di incoronazione di Giovanni XXIII e Paulo VI

La vie quotidienne au Vatican sous Jean-Paul II

Ce livre contient davantage que ce que son titre annonce. L’auteur décrit, certes, avec le talent qu’on lui connaît, la vie quotidienne au Vatican sous Jean-Paul II. Mais pour mieux la situer, il commence par raconter en détail les deux conclaves de 1978, puis, en raccourci, la vie de Karol Wojtyla, et enfin, dans une vaste fresque, l’histoire du Vatican, où l’on voit défiler, à côté des papes, Pépin le Bref et Charlemagne, Arnaud de Brescia et Cola di Rienzo, pour arriver, à travers l’époque napoléonienne, jusqu’aux événements de 1870, à la « question romaine » et à sa solution par les Accords du Latran de 1929.

Tel ou tel lecteur pourra trouver que l’auteur tarde un peu à entrer dans son sujet. Mais il lui en sera finalement reconnaissant. Car en même temps que Jean Chélini nous fait bénéficier de sa connaissance des personnes et des lieux, son érudition d’historien lui permet de situer dans son cadre historique ce qui va être le principal sujet de son livre. Et cela est particulièrement appréciable en ce qui concerne les événements récents qu’ont été les deux derniers conclaves et surtout la mort de Jean-Paul I^er.

Bien des sottises, comme tout le monde le sait, ont été dites et écrites sur ces récents épisodes qui ont eu le Vatican pour théâtre. Il était bon qu’un historien sérieux et spécialise depuis plusiers années dans l’histoire des papes redimensionnât ces récits fantaisistes et nous donnât un exposé objectif de ce que ses sources lui permettaient d’attester.

Quant à la vie quotidienne, l’auteur l’a observée de très près et a saisi sur le vif plus d’un détail inconu du grand public. On le lira donc avec un intérêt mêlé de curiosité.

Il nous emmène d’abord, à travers la Porte sainte, dans la zone des fouilles et à la tombe de saint Pierre. Il évoque ensuite les « fastes d’antan » (la garde noble !) et décrit le Vatican d’aujourd’hui avec ses « agents de vigilance » (l’ancienne gendarmerie), sa garde suisse, ses tribunaux, ses Sanpietrini, sa salle de presse, ses musées... Il mentionne, avec une complaisance qu’on jugera peut-être excessive, l’envahissement de ces derniers par des échantillons d’art moderne qu’on eût peut-être aimé voir figurer ailleurs qu’à côté du Pinturicchio dans les appartements Borgia...

Puis il nous promène dans le « petit monde » du Vatican, celui des fonctionnaires se rendant à leur travail ou allant faire leurs emplettes à l’« annona »,, celui de l’Osservatore Romano ou des « Communications sociales », celui de la Cité Léonine, du Borgo Pio, de l’angelus du pape, qui attire à midi chaque dimanche place Saint-Pierre une foule de Romains, de touristes et de pèlerins.

Les appartements du pape nous sont décrits. On nous montre comment Jean-Paul II vit et travaille. L’auteur, qui a analusé dans un autre livre, Les nouveaux papes, de Jean XXIII à Jean-Paul II (1979), ce qu’il considère comme une nouvelle manière d’exercer la fonction pontificale, n’a pas de peine à mettre en relief l’effective nouveauté du style de vie du dernier d’entre eux, le « pape voyageur », qui semble avoir pris à la lettre, comme lui étant personnellement adressée, la consigne laissée par le Christ à ses apôtres avant de les quitter : « Allez, enseignez toutes les nations »... C’est ce que l’auteur appelle, en une heureuse formule, « faire le pape autrement ».

De précieuses annexes complètent ce volume et nous renseignent sur la présence française dans la Rome des papes, le patriciat et la noblesse romaine, ls monnaies et médailles du Vatican, les timbres du Vatican... Ajoutons que, par une judicieuse initiative, cette « Vie quotidienne », à la différence de celles qui l’ont précédée, paraît agrémentée de photographies. Cette nouveauté sera, sans nul doute, appréciée par ses lecteurs, dont le grand nombre – comme nous le souhaitons – constituera la meilleure récompense de l’auteur pour les fatigues de ses laborieuses recherches.

Jacques Martin

Préfet de la Maison pontificale

Cité du Vatican,

Le 23 février 1985

---

Jean Chélini, La vie quotidienne au Vatican sous Jean-Paul II, Hachette 1985

Concilio Vaticano II

Il solenne pontificale a San Pietro

Konklawe XX wieku. Kulisy wyborów papieży

Odcięci do świata, pokorni słudzy Boga, jednak niezależni w myśleniu i działaniu. Kardynałowie zebrani na konklawe trwają pod osłoną więzi między tym, co wieczne, a tym, co doczesne, wystawieni na tajemnicze promieniowanie Ducha Świętego.

Książka odsłania tajemnice i kulisy wyboru papieży XX wieku. Widzimy tu zarówno grę sił ludzkich, jak i Boże tchnienie Ducha. Historia Kościoła przeplata się z historią świata i z ludzkimi losami. W tej pasjonującej książce odkrywamy zatem mało znaną, ale jakże ważną kartę najnowszej historii. Poznajemy nieznane fakty z kulisów wyboru papieży, którzy z woli Boga kierowali Kościołem w czasie wielkich i dramatycznych wydarzeń.

Fragment pierwszego rozdziału (s. 5-6):

Odcięci od świata, zdani jedynie na łaskę Boga, jednak niezależni w myśleniu i w działaniu według najbardziej świeckich reguł, kardynałowie zebrani na konklawe trwają pod osłoną więzi między tym, co wieczne, a tym, co przemijalne; wystawieni na tajemnicze promieniowanie jako świadomi widzowie gier Ducha. Paweł VI, zaraz po wyborze, mówił o „tajemniczej grze”. A zatem – „gra”.

Duch tchnie z nieograniczoności czasu, wkracza w to najbardziej pasjonujące zebranie ludzi, modeluje je ręką artysty, potrząsa nim jak gdyby w tańcu duszy. Papieży kształtuje swego rodzaju wytrwała łagodność Ducha, który podpowiada szeptem, niekiedy grzmi, a często spływa tam, gdzie nikt nigdy by się niespodziewał. Obecność Ducha jest powszechnie wyczuwana także przez niewierzących, skoro Jorge Luis Borges, niewidomy argentyński poeta, mógł napisać: „Wierzę, że wszyscy są nawiedzani przez ducha […] i przez to nawiedzenie coś otrzymujemy”.

Wśród elektów jedni zgadzają się natychmiast, drudzy się opierają, jeszcze inni ulegają z rezygnacją lub z cierpieniem. Zdarzają się również i tacy, którzy zostają gwałtownie przymuszeni. Najbardziej intrygującym tego przykładem jest Pius X, wybrany w 1903 roku.

Ale dla wierzących prawdziwymi bohaterami konklawe nie są purpuraci. Ograniczają się oni do składania przysięgi, rozważania, konsultowania się i posługiwania kartkami. Istota konklawe jest dziełem Kogoś Innego, kto nie pozwala kardynałom ślepo zawierzyć, bez wysiłku i osobistego zaangażowania, impulsom i sugestiom.

Aspekt, który wstrząsa, ponieważ – jak podkreślano – w historii nikt nigdy nie ośmielił się stwierdzić tak bardzo bezpośredniej interwencji Wszechmocnego w bieg historii i żadna inna religia nie przedstawia niczego analogicznego. Dlatego jest to rzeczywistość „tajemnicza i nieobliczalna”. Ale także jest to wydarzenie osobiste, biologiczne.

Jak wszystko, co dotyczy wiary, moment wyboru Papieża jest owiany mrokiem, który nie pozwala wierzyć, i światłem, które do wierzenia pobudza. Wystarcza ignorować wszelką granicę, wierzyć, że Transcendencja jest tuż poza zmysłami, a prawda musi się objawić.